Przeprawa

The Passage (1979 / 100 minut)
reżyseria: J. Lee Thompson
scenariusz: Bruce Nicolaysen na podst. własnej powieści Perilous Passage

Podobnie jak w przypadku Białego Bizona J. Lee Thompson znów nie trafił w gust odbiorcy, dla którego film był przeznaczony. Na reżysera spadły gromy, bo film nie spełnił oczekiwań, okazał się inny niż być powinien. Gdy Thompson przystąpił do realizacji filmu wojennego z Anthonym Quinnem i plejadą brytyjskich aktorów to spodziewano się klasycznego akcyjniaka w stylu Dział Nawarony, gdzie Niemcy byliby tylko czarnymi pionkami przeznaczonymi do odstrzału. Zamiast tego mamy tu jednego z najbardziej wstrętnych, a jednocześnie niezmiernie karykaturalnych, portretów nazistowskiego złoczyńcy. Gdy jednak pominie się tę postać to pozostaje komiksowa i lapidarna opowieść sensacyjno-przygodowa osadzona w realiach II wojny światowej.

Wojna wydobywa z ludzi prawdziwą osobowość, odkrywa słabości, ale też pozytywy: odwagę  w obliczu niebezpieczeństwa i solidarność w walce ze wspólnym wrogiem. Czołową postacią Przeprawy jest mieszkający w górach baskijski pasterz, który staje się mimo woli bohaterem. Być może posiada doświadczenie wojenne, bo Hiszpania przed rządami generała Franco była pogrążona w wojnie domowej. Ale gdyby siedział w swoim domu na odludziu, opiekując się swoimi owcami, to nigdy by się nie przekonał jaka determinacja i odwaga w nim drzemią. Dobrze zna okoliczne korytarze w Pirenejach, więc dostaje zadanie przeprowadzenia przez te góry wybitnego naukowca, profesora Bergsona. Komuś zależy, by go ocalić, gdyż posiada pożądaną wiedzę. Pojawiają się jednak dwa problemy, które utrudniają przeprawę: rodzina profesora będąca kłopotliwym ciężarem oraz podążający ich tropem inkwizytorski kapitan Von Berkow.

Wykreowana przez Malcolma McDowella postać hitlerowskiego zbrodniarza wzbudza odmienne emocje. Aktor preferował zupełnie inny styl aktorstwa niż jego starsi, bardziej powściągliwi i przez to popadający w rutynę koledzy po fachu. W tym samym czasie wcielał się również w tytułową postać w skandalizującym Kaliguli i rolę nikczemnego esesmana odegrał z podobnym brakiem subtelności i umiaru. Uczynił wszystko by widzowie znienawidzili tę postać. Von Berkow nie jest draniem wyjątkowym, bo faszyzm stworzył niezliczoną ilość takich jak on sadystów, którzy wykorzystując swoją pozycję nękali osoby z krajów okupowanych. Ale w całej powojennej historii kina trudno znaleźć podobnego w typie bohatera, tak komicznie porąbanego i odpychającego.

Druga połowa lat 70. to już nie był dobry czas dla Anthony'ego Quinna, który grał już w sposób arcybanalny: sucho i bez ikry. Dostawał wciąż główne role ze względu na uniwersalny wygląd, pasujący do każdej postaci. Kto w brytyjskim filmie bardziej pasowałby do roli Baska jeśli nie mówiący po angielsku aktor o meksykańskim rodowodzie? Grany przez Quinna bohater nie ma tu przeszłości ani nawet imienia, niewiele o nim wiadomo poza tym, że jest dobrym pasterzem dbającym o swoje owieczki. Z początku nie ma ochoty pomagać cudzoziemcom, lecz ci ludzie tak naprawdę niewiele się różnią od owieczek. Też mogą umrzeć, jeśli nikt ich nie nakarmi. Też mogą umrzeć, jeśli dopadną ich głodne wilki. Wilkami są przedstawiciele hitlerowskiego aparatu władzy: zwykli ludzie, których faszystowski system przekształcił w sadystów i prześladowców.

Aktorom drugoplanowym zapłacono, lecz wykorzystano tylko ich nazwiska. James Mason i Christopher Lee znaleźli się w obsadzie bo są znani, ale mało mieli do zagrania. Patricia Neal mogłaby wystąpić u Romero, bo wyglądała jak żywy trup, a Kay Lenz zmarnowała okazję do stworzenia przejmującej kreacji dramatycznej. Są jednak mocne atuty, które nie pozwalają o filmie zapomnieć: wciągający scenariusz wypełniony po brzegi akcją, pełnokrwisty czarny charakter, nieprzyzwoity humor (pas elastyczny ze swastyką) i odpowiedni stopień brutalności. Spiritus movens przedstawienia to kreacja Malcolma McDowella - jego sceny mają największy ładunek emocjonalny i najwyższy poziom suspensu. Pozytywnie na jakość obrazu wpłynęły chłodne miejsca akcji, sprawiające że widz czuje się niekomfortowo. Wspomnę też o muzyce Michaela J. Lewisa, w której tkwi jakaś nieopisana moc dodająca filmowi animuszu i doniosłości.