Córka Montezumy

Montezuma's Daughter [powieść, 1893]
Autor: Henry Rider Haggard

Córka Montezumy to pełna egzotycznych przygód powieść przygodowo-historyczna, rozgrywająca się w większości podczas podboju Meksyku przez Hiszpanów w latach 1519-24. Głównym bohaterem i narratorem jest Thomas Wingfield, syn Anglika i Hiszpanki. Jego matka została zabita przez podstępnego łotra Juana de Garcię, który ucieka do Hiszpanii. Thomas Wingfield podąża za nim, by się zemścić i nie zamierza wrócić, póki nie dokona zemsty. Na pewno nie podjąłby się tego zadania, gdyby wiedział, co go czeka. Jednak podczas tej wyprawy wiele się nauczy. Pozna smak wygnania, niewoli i tortur, ale doświadczy też szczęścia i miłości. Pozna ciekawych ludzi, przyjaciół i wrogów, ludzi godnych zaufania i zdrajców. Wreszcie pozna, jaką wysoką cenę przyjdzie mu zapłacić za dokonanie zemsty.

Autor powieści świetnie buduje napięcie m.in. poprzez zdania sugerujące, co się może wkrótce wydarzyć. To powoduje, że książkę czyta się świetnie już od samego początku. Pisarz znakomicie połączył pełne emocji przygody z historycznymi faktami, a oprócz tego wprowadził wzruszający wątek miłosny. Haggard znany jest głównie z opowieści rozgrywających się w Afryce, ale doskonale poradził sobie także z historią dotyczącą Cortesa i Azteków.

Indianie zostali tu przedstawieni stereotypowo, jako barbarzyńcy i dzikusy, ale druga strona konfliktu czyli Hiszpanie, także nie są bohaterami pozytywnymi. Wprawdzie wkroczenie Cortesa spowodowało (częściowo) zaprzestanie azteckich rytuałów składania ofiar z ludzi poprzez wyrywanie serca, ale chrześcijańscy Hiszpanie także postępowali brutalnie, np. stosowali tortury, by wydobyć informacje o ukrytym skarbie. Jeszcze gorzej postępowali kapłani Hiszpańskiej Inkwizycji (zwani Świętym Oficjum), którzy nie zawahali się, w imię boga, zamurować żywcem kobiety wraz z dzieckiem za złamanie zasad kościoła. Wydaje się to fikcją literacką, ale w jednym z przypisów autor zapewnia, że akurat ten motyw jest zgodny z prawdą. Prawdziwa jest także większość wydarzeń w Meksyku: rządy trzech władców, w tym Montezumy II oraz liczne bitwy prowadzące do zwycięstwa Hiszpanów.

Córka Montezumy to opowieść o honorze, wierności, odwadze, walce o wolność i uczestniczeniu w ważnych, przełomowych wydarzeniach historycznych. Ważnym motywem jest zderzenie kultury cywilizowanej Europy z nowo odkrytym światem Azteków. Autor przedstawił w powieści mentalność i zwyczaje szesnastowiecznej ludności, jej podejście do spraw religii, małżeństwa, honoru. Haggard stawia ważne pytania, na które historycy szukają odpowiedzi. Czy podbój Meksyku był konieczny? Czy Hiszpanom chodziło o szerzenie chrześcijaństwa i likwidację kamieni ofiarnych, czy może chcieli zdobyć bogactwa ukryte w meksykańskiej ziemi albo zwiększyć liczbę niewolników, których wówczas można było łatwo sprzedać? Autor nie odpowiada na te pytania, bo jak twierdzi, trzeba to zostawić historykom. Pisarz większą wagę przywiązuje do przygód i akcji, przy czym nie opisuje zbędnych scen, tylko szybko przechodzi do rzeczy. Dzięki temu opowieść nabiera tempa i dostarcza emocji, a przy okazji daje do myślenia i zachęca do poczytania czegoś więcej na temat podboju Meksyku.

Postaci są świetnie skonstruowane, pozytywni budzą sympatię, a negatywni - odrazę. Wszystkie kobiety, które spotyka główny bohater są opisane jako 'piękne'. Ale dla równowagi ten sam bohater wszędzie spotyka także swojego największego wroga. Te zbiegi okoliczności nie przeszkadzają, a nawet dobrze służą opowiadanej historii. Ciekawa jest narracja, bardzo dobrze skonstruowane są dialogi, wyznania i przemowy. Podsumowując: książkę czyta się z ogromnym zainteresowaniem.

Najsłynniejszą i najczęściej ekranizowaną powieścią H. Ridera Haggarda są Kopalnie króla Salomona. Córka Montezumy jeszcze nie doczekała się ekranizacji pewnie dlatego, że bohaterowie filmu musieliby mówić nie tylko po angielsku i hiszpańsku, ale także po aztecku, co byłoby utrudnieniem dla reżysera i chyba nikt, poza Melem Gibsonem, nie podjąłby się takiego zadania.