Dama z Szanghaju

The Lady from Shanghai (1947 / 87 minut)
reżyseria: Orson Welles
scenariusz: Orson Welles na podst. powieści Sherwooda Kinga pt. If I Die Before I Wake

Wczesne dokonania Orsona Wellesa, takie jak Obywatel Kane i Wspaniałość Ambersonów, doceniane są przez krytyków i zajmują wysoką pozycję wśród najważniejszych dzieł w historii kinematografii. Nie dziwię się, bo to naprawdę wartościowe filmy, nowatorskie pod względem prowadzenia narracji i eksperymentów z kamerą, a także opowiadające interesujące historie z życia wzięte. Lubię również czarne kryminały z lat 40-tych i liczyłem na to, że zaliczana do tego nurtu Dama z Szanghaju przypadnie mi do gustu. Niestety, ten film okazał się dla mnie rozczarowującym, nudnym filmem, pozbawionym uroku i błyskotliwości starego kina.

Pewien irlandzki marynarz poznaje piękną i pociągającą kobietę, wdaje się z nią w rozmowę, broni przed chuliganami i odwozi ją do domu. Spotkanie z dziewczyną kwituje słowami spoza kadru, sugerującymi, że wkrótce będzie miał przez nią kłopoty. Tak jak większość filmów noir produkcja Wellesa jest ostrzeżeniem przed zimnymi i wyrachowanymi kobietami. Tak jak w większości czarnych kryminałów w filmie Wellesa centralne miejsce zajmuje zbrodnia i zagadka co do tożsamości sprawcy. Z pozoru wygląda to jak klasyczny film noir, a ręka uznawanego za geniusza i wizjonera Wellesa powinna wyróżnić ten film spośród wielu innych powstałych w tym czasie kryminałów. Dlaczego więc w ostatecznym rozrachunku ten film nie jest nawet ponadprzeciętny, nie mówiąc już o zaliczeniu go do arcydzieł kinematografii?

Przede wszystkim fabuła i rozwój intrygi są banalne i łatwe do przewidzenia. W budowaniu napięcia i mrocznej atmosfery nie pomogło nawet to, że wszyscy wyglądają tu jak potencjalni mordercy - źli, zepsuci, fałszywi, pazerni, odrażający (poza Ritą), co jeszcze bardziej podkreśla odpowiedni sposób filmowania, mający zapewne wzbudzać niepokój (i momentami faktycznie bywa niepokojąco i tajemniczo). Główny bohater przez dłuższy czas zachowuje się jak naiwniak i głupiec, a potem nieoczekiwanie zmienia się w człowieka czynu - ucieka z gmachu sądu i demaskuje mordercę w tak przedziwny i trywialny sposób, że zamiast napięcia odczuwa się konsternację i rozczarowanie. Nie sądziłem, że to powiem, ale Rita Hayworth nie przekonuje w roli nikczemnej femme fatale. To prawda, że jest ładna i w krótkich blond włosach nie wygląda wcale gorzej niż z długimi rudymi włosami, ale wraz z obcięciem włosów ubyło jej aktorskiego talentu, bo w o rok wcześniejszej Gildzie zagrała znacznie lepiej.

Omawiając ten film należy koniecznie wspomnieć o jednej rzeczy, która jest bezdyskusyjną zaletą i największą atrakcją filmu. Mowa o scenie strzelaniny w salonie luster. Jeśli w którejś scenie widać mistrzowską rękę Wellesa to na pewno w tej kulminacyjnej sekwencji, wielokrotnie cytowanej (np. w Wejściu smoka). Niestety aby do niej dotrwać trzeba przemęczyć się przez długi czas oglądając nudną psychologiczną grę pomiędzy dziwnymi bohaterami. Intryga Damy z Szanghaju zupełnie nie wciąga, lecz irytuje, zarówno nienaturalnym zachowaniem zupełnie nieprawdziwych postaci jak i zbyt jasnym i sztampowym rozwojem sytuacji. Film zrealizowany bez polotu i finezji, brakuje tu konsekwencji i spójności, a elementy tej łamigłówki poukładane zostały chaotycznie, bez ładu i składu.

Nie dziwię się, że film poniósł finansową klęskę, nie dziwię się, że ten film zniszczył karierę Rity Hayworth, bo aktorka nie sprawdziła się w nowej roli. Dla mnie nadal jedyną aktorką idealnie uosabiającą postać kobiety fatalnej pozostaje Lana Turner. Damę z Szanghaju warto obejrzeć z dwóch powodów: dla urody Rity Hayworth i dla finałowej sceny z lustrami. Liczyłem, że ten film będzie miał więcej do zaoferowania. Zrecenzowany niżej Taggart oferuje wiele w małym B-klasowym opakowaniu, natomiast film duetu Welles - Hayworth opatrzony jest etykietką „jeden z najważniejszych filmów w dziejach kina”, ale tak naprawdę daje znacznie mniej satysfakcji.