16/16, czyli 16 filmów w 2016 roku. Podsumowanie.

Miniony rok zapamiętam dobrze, bo - po pierwsze - wróciłem do intensywnego pisania recenzji i artykułów. A to za sprawą dołączenia do redakcji film.org.pl. Po drugie - za sprawą innego portalu (kinomisja.pl) relacjonowałem festiwal kina azjatyckiego, co było dla mnie nowym, pozytywnym i inspirującym doświadczeniem. Te dwa powody wystarczą, by uznać poprzedni rok za udany. Nawet mimo tego, że najlepsze filmy jakie obejrzałem w ubiegłym roku to starocia. Nowości, na które trafiłem, nieczęsto mnie zachwycały, ale nie było też wielkich rozczarowań.

Reklamowane wszem i wobec oraz przyciągające tłumy widzów powroty do znanych postaci i niezapomnianych historii okazały się - tak jak przypuszczałem - średniej jakości produkcjami. Mowa o takich tytułach jak: Ben Hur, Siedmiu wspaniałych, Creed czy Jason Bourne. W przeciwieństwie do komercyjnych serwisów (takich jak wspomniane film.org.pl) nie ma tu sztywnych reguł, więc mogę uwzględnić także te filmy, które nie trafiły do dystrybucji kinowej w naszym kraju. Zanim zacznę wyliczankę powiem jeszcze, że gdyby to była dwudziestka to na miejscach 17-20 znalazłyby się następujące tytuły: The Meddler, Nienawistna ósemka, Destrukcja i Wołyń.

16. Zwycięzca (reż. Stephen Hopkins)

Amerykański lekkoatleta Jesse Owens to urodzony zwycięzca, ale nie Stephen Hopkins, więc jego film nie może wylądować w czołówce. Nie ma jednak wątpliwości, że ten bio-pic udał się temu twórcy, który nie ma zwykle szczęścia do dobrych scenariuszy. Race to biografia słynnego biegacza, który na olimpiadzie w Berlinie w 1936 roku zdobył cztery złote medale (w tym jeden w skoku w dal i jeden w sztafecie). Był on także bohaterem filmu Leni Riefenstahl, która kręciła w czasie olimpiady swoje dzieło życia - produkcję dokumentalną, cechującą się wysokim nakładem kosztów (ponad czterdzieści kamer). Film Hopkinsa, podobnie jak ten nakręcony przez Niemkę, jest pochwałą sportowej rywalizacji i czystej gry (fair play). Momentami zbyt pretensjonalny i uproszczony, ale elegancko zrealizowany, błyskotliwy i zapadający w pamięć dzięki wielu kapitalnym fragmentom i dobrym aktorom. W rolach głównych Stephan James i Jason Sudeikis (jako trener), na drugim planie Jeremy Irons, William Hurt i Carice van Houten w roli Leni Riefenstahl. No i klimat lat trzydziestych XX wieku, który uwielbiam (w niniejszym zestawieniu znajdują się trzy filmy rozgrywające się w tej dekadzie).

15. Bone Tomahawk (reż. S. Craig Zahler)

To był dobry rok dla westernów. Zaczęło się już w styczniu, kiedy to polskie premiery miały: Nienawistna ósemka i Zjawa. Potem na ekranach pojawiły się: Bone Tomahawk, Goldstone i Aż do piekła. Żaden z nich nie jest westernem gatunkowo czystym, gdyż kostiumy i estetyka charakterystyczne dla Dzikiego Zachodu zostały w nich doprawione przeróżnymi składnikami. Na przykład Bone Tomahawk rzuca westernowych bohaterów w sam środek horroru o kanibalach. Jest więc ostro i niekonwencjonalnie, choć w fabule mieszają się motywy z Poszukiwaczy (1956) i Rio Bravo (1959). Niewiele jest filmów, które każą zastanowić się, jak to jest być zjedzonym. Przerażające i niezwykłe tym bardziej, że korzysta się tu z elementów najbardziej „szlachetnego” gatunku amerykańskiego. Kanibale obdzierają ten gatunek z elegancji i uroku, tak jak obdzierają człowieka ze skóry. Kurt Russell to aktor stworzony do tego, by grać w westernach - to Wyatt Earp naszych czasów - więc i tutaj wpasował się idealnie. Towarzyszy mu Richard Jenkins przypominający Stumpy'ego z Rio Bravo.

14. Nie oddychaj (reż. Fede Alvarez)

Urugwajski filmowiec Fede Alvarez to zręczny chirurg, który ładnie pozszywał w jedną całość wiele elementów. Powstał trzymający w napięciu thriller, dzięki któremu wielokrotnie można podskoczyć w fotelu. Trójka młodych ludzi zamierza obrabować weterana wojennego, mieszkającego z psem - okrutną bestią. Zadanie wydaje się łatwe, bo mężczyzna jest niewidomy, a psa można łatwo przechytrzyć. Jednak szybko okazuje się, że ten dom jest jak więzienie - łatwiej do niego wejść niż się z niego wydostać. Odgrywany przez Stephena Langa niewidomy weteran okazuje się wychowankiem tej samej szkoły, co grana przez Rutgera Hauera postać ze Ślepej furii. Film zawiera niezliczoną ilość zwrotów akcji, ale czasem razi brak prawdopodobieństwa niektórych wydarzeń. Główny bohater momentami przypomina komiksową postać superherosa Daredevila. Aczkolwiek temu thrillerowi należy się miejsce wśród najlepszych - za akcję, suspens, kameralną atmosferę, brak jednoznacznie pozytywnych bohaterów i znaki ostrzegawcze dla niemyślących nastolatków.

13. Uciszone (reż. Hae-young Lee)

Południowokoreański film grozy zrealizowany zgodnie z regułami  horrorów pensjonarskich, nawiązujący do najlepszych tradycji reprezentowanych przez hiszpańską Rezydencję (1969) i włoską Suspirię (1977). Podobnie jak w tym pierwszym placówka dla dziewcząt symbolizuje rządy totalitarne. Akcja rozgrywa się w latach trzydziestych XX wieku, kiedy to Korea (zarówno Północna jak i Południowa) była okupowana i kontrolowana przez Japończyków. To film nastrojowy, pełen tajemnic, nieprzewidywalny i formalnie wyrafinowany. Cichy i skromny jak jego tytuł, ale podskórnie szalony i nieobliczalny. Produkcja niedoceniana, bo korzystająca z szablonów, które dziś wydają się zbyt banalne i pospolite. Miłośnicy azjatyckich straszaków z pewnością znają lepsze pozycje w tym gatunku. Ja jednak szczerze polubiłem ten film - jest błyskotliwy i nakręcony z dużym wyczuciem konwencji. Poszczególne sekrety ujawniają się bez pośpiechu, ale swoim ciężarem są w stanie przygnieść i zmusić do rozważań na temat ludzkiej natury. Różne czynniki, w tym np. oprawa audiowizualna, składają się na zwartą opowieść o piekle na ziemi. Niepozorne kino, które w każdej chwili może eksplodować dużym ładunkiem emocji.

12. Lament (reż. Hong-jin Na)

Film znacznie bardziej niejednoznaczny i skomplikowany od Uciszonych, z którymi prezentowany był podczas zeszłorocznego przeglądu kina azjatyckiego w Warszawie. Oba południowokoreańskie horrory wykorzystują silnie zakorzenioną w kraju nienawiść do Japończyków. Lament to inteligentny dreszczowiec, bo jego autorzy nie traktują widza jak zwykłego obserwatora. Dają publiczności wyzwanie - przeprowadzenie śledztwa, rozwiązanie zagadek, wyjaśnienie nieścisłości, zdemaskowanie zła. Ogląda się z ogromnym niepokojem, wyczekując niecierpliwie jakiegoś punktu zwrotnego, który pobudziłby mózg do jeszcze większego wysiłku. Film o tym, jak skutecznie zło się kamufluje - żyje obok nas, zatruwa nasze otoczenie. Nawet używając szarych komórek możemy wyjść z tego labiryntu sponiewierani. Szarpiący nerwy horror - dzięki licznym niedomówieniom - żyje w pamięci jeszcze długo po seansie, służąc jako materiał do analizowania i przemyśleń. Dwuipółgodzinna uczta dla koneserów.

11. The VVitch: A New-England Folktale (reż. Robert Eggers)

Jest pewna grupa filmów określanych mianem folk-horrorów. Ich najlepszy okres trwał krótko - na przełomie lat 60. i 70. Najciekawsze przykłady: Witchfinder General (1968), Znak diabła (1970), Krew na szponach szatana (1971) i Kult (1973). Podejmują one temat religijności, ignorancji i hipokryzji, dodając pytania na temat istnienia Boga i Diabła. Film Roberta Eggersa genialnie nawiązuje do tego zapomnianego nurtu. Autor przenosi widza do Nowej Anglii w XVII wieku, każąc obserwować losy głęboko religijnej rodziny, która zostaje wygnana gdzieś w mroczne i rzadko odwiedzane tereny. Dochodzi tu do niewytłumaczalnych zjawisk, które fascynują szarego człowieka. Może to tylko koszmary senne, bo trudno zrozumieć ich znaczenie. Atmosfera, którą tu wykreowano kusi, intryguje, uderza z niezwykłym impetem. Z ekranu wyłazi delikatna ironia, jakby ktoś chciał powiedzieć: „Jeszcze niczego nie wiecie!”.

10. Neon Demon (reż. Nicolas Winding Refn)

Po obejrzeniu tego obrazu (w tym przypadku to idealny zamiennik słowa „film”) przychodzi na myśl cytat z Charlesa Bukowskiego: „Piękno jest niczym, jest nietrwałe. Nawet nie wiesz, jakie masz szczęście, że jesteś brzydki, bo gdy ludzie cię lubią, to przynajmniej wiesz, że z innego powodu”. Dla mnie, czyli widza, który nie jest miłośnikiem twórczości NWR (doceniam Drive, ale Valhallę i Only God Forgives uważam za przeciętniaki), najnowszy film tego twórcy okazał się miłą niespodzianką. Prowokacyjny i wysublimowany jest to film, w którym poddawana próbie jest cierpliwość widza. Aby w pełni go docenić nie należy się rozpraszać, tylko chłonąć tę zmysłową aurę - te dźwięki i barwy, które składają się na nieszablonowy spektakl. Film nie oferuje logicznej i prostej fabuły, ale stawia w centrum uwagi temat dążenia do doskonałości. Kobiety są tu jednocześnie piękne i odpychające, bo ich piękno wydaje się sztuczne, wystawione na pokaz. Refn dodaje do swojego dzieła kilka ohydnych scen, które jeszcze dobitniej podkreślają, że mimo wszechobecnego kultu młodości i piękna nasz świat jest zdeformowany i nieatrakcyjny.

9. Hunt for the Wilderpeople (reż. Taika Waititi)

Totalnie rozbroił mnie ten film. Plakat i fabuła sugerują raczej szablonową komedię familijną, jakich wiele w ogólnodostępnej telewizji, szczególnie w okresie świątecznym. Ale ta nowozelandzka komedia przygodowa to wyśmienita i niegłupia rozrywka, która przetrwa dłużej niż jeden sezon. Doświadczony Sam Neill i otyły dzieciak przeżywają zabawną przygodę w buszu, a publiczność nie da rady tego oglądać inaczej niż z wielkim uśmiechem na twarzy. Opowieść o dwóch wyrzutkach, którzy uciekają przed cywilizacją w dzikie rejony, będące idealnym schronieniem dla osoby zahartowanej. Jest tu kilka dramatycznych sekwencji, ale autor kreśli więcej jaskrawych barw, odcieniami szarości malując dalszy plan. Nad całością unosi się duch sprzyjający dobrej zabawie, sympatyzujący z ludźmi ceniącymi wolność, współdziałanie i poczucie humoru.

8. Cloverfield Lane 10 (reż. Dan Trachtenberg)

Nietypowy blockbuster, bo dający większe pole do popisu aktorom, a nie technikom. Firmowany marką Cloverfield, więc kto widział film o takim tytule (lub kojarzy polski tytuł Projekt: Monster) ten spodziewa się nietypowego kina science-fiction. Projekt Matta Reevesa intrygował paradokumentalną formą realizacji. Dzieło Dana Trachtenberga ma zupełnie inne atuty. Właściwie to w ogóle nie przypomina poprzednika. Łączy je nazwisko producenta J.J. Abramsa. Pseudo-sequel jest przede wszystkim zaskakująco kameralny - przez długi czas rozgrywa się w zamkniętym bunkrze. Pomiędzy dwojgiem młodych ludzi i zachowującym się dziwnie właścicielem bunkra toczy się pełna napięcia gra nerwów. Facet sprawia wrażenie psychola i John Goodman zagrał tę rolę w taki sposób, by widz podejrzewał go o najgorsze. Elementy science-fiction nie osłabiają klimatu. Przeciwnie - to dzięki nim pojawia się niepewność, a poziom napięcia sięga szczytu. Muszę jeszcze wyróżnić Mary Elizabeth Winstead. Przyznam, że nie doceniałem tej aktorki, mimo iż obsadził ją nawet Tarantino (Grindhouse: Death Proof). Cloverfield Lane to pierwszy film, dzięki któremu doceniłem nie tylko jej urodę, ale i umiejętność odgrywania konkretnych emocji.

7. 183 metry strachu (reż. Jaume Collet-Serra)

Ten film doskonale przywołuje emocje, jakie towarzyszyły widowni 40 lat temu podczas emisji Szczęk (1975) Stevena Spielberga. I choć nie wywoła on pewnie strachu przed głęboką wodą (bo ona jest przerażająca sama w sobie) to mocnych wrażeń nie zabraknie. Największą wartością tego survivalowego thrillera nie są zdjęcia i efekty specjalne (choć są niewątpliwie udane), ale główna bohaterka. I to nie z powodu bikini, lecz twarzy, na której malują się prawdziwe emocje. Blake Lively już od początku wzbudza sympatię, potem zaś ujawnia się niezwykle silny charakter odgrywanej przez nią postaci. Kobieta walczy z własnym strachem, a jej silna wola przeżycia nie pozwala się poddać. Mocne wrażenia gwarantowane - to survivalowy thriller w najlepszym wydaniu, bez ustanku trzymający w napięciu i zaskakujący coraz bardziej się komplikującą sytuacją. Produkcję realizowano na jednej z australijskich wysepek, ale z oczywistych powodów sceny akcji musiały być nakręcone w studiu (dobrze się tu sprawdził kompleks zbiorników wodnych w australijskim Village Roadshow Studios).

6. Przełęcz ocalonych (reż. Mel Gibson)

Mel Gibson rzadko staje za kamerą jako reżyser, ale każdy jego film to wielkie wydarzenie. Przełęcz ocalonych to jego powrót do reżyserii po 10 latach. Powrót bardzo udany, udowadniający że nie utracił jeszcze dawnego błysku, który czynił jego filmy wyjątkowymi. Trailer sugerował kino, które może zdobyć nagrodę w kategorii „największe stężenie patosu na milimetr taśmy filmowej”, ale na szczęście nie jest tak pretensjonalnie jak mogłoby być. Film z gatunku „ta historia naprawdę się wydarzyła, bez kitu”. W czołowej roli Andrew Garfield, ale na drugim planie też dużo się dzieje (dobre występy zaliczyli Hugo Weaving i Vince Vaughn). Wybierając Desmonda Dossa na bohatera swojego projektu Gibson pokazał zupełnie inne spojrzenie na wojnę niż wielu przed nim. Okazuje się bowiem, że do armii zgłaszali się ochotnicy, którzy ... odmawiali służby wojskowej. Należał do nich Desmond Doss. Chciał dołączyć do kolegów na polu bitwy, ale jako medyk, więc odmawiał noszenia broni. Podobno w rzeczywistości wziął do ręki karabin, by ... usztywnić rękę rannego żołnierza. To bardzo uczciwa biografia, wiarygodna psychologicznie i pokazująca wojnę bez upiększeń - z całym tym brudem, potem i łzami. Momentami naiwna, tak jak naiwny jest jej bohater. I zostawiająca widza z przekonaniem, że Bóg istnieje, jeśli nie w raju to na pewno w ludziach.

5. Jadotville (reż. Richie Smyth)

„Słońce w Afryce jest jak piec hutniczy - albo cię stopi, albo zahartuje” - już wstęp dobitnie sugeruje, z jakim kinem mamy do czynienia. Na początku lat 60. bogata w miedź i złoto prowincja Katanga odłączyła się od nowo powstałej Republiki Konga. Trwała wtedy zimna wojna i wielkie mocarstwa pragnęły umocnić swoją potęgę kosztem bogatych w złoża afrykańskich państewek. W tym celu ONZ wysłała do Afryki Środkowej ... „strażników pokoju”. Batalion irlandzkich żołnierzy po dotarciu na miejsce stanął przeciwko lepiej uzbrojonym francuskim i belgijskim najemnikom. Bardzo udane kino wojenne przybliżające mało znany epizod z historii, o którym ONZ chciało zapomnieć. Biorący udział w misji żołnierze dopiero niedawno doczekali się uznania. Irlandzki dramat Jadotville powstał w oparciu o książkę Declana Powera, zaś zdjęcia realizowano w RPA. Dystrybutorem jest firma Netflix, a istotne role zagrali w nim Jamie Dornan i Mark Strong. Jednakże największym atutem jest scenariusz z ciekawie przedstawioną sytuacją i wiarygodnymi bohaterami.

4. Aż do piekła (reż. David Mackenzie)

Chciałoby się powiedzieć, że takie filmy powstają raz na dziesięć lat. Bo niemal dziesięć lat po filmie To nie jest kraj dla starych ludzi powróciły w wielkim stylu te same duchy z amerykańsko-meksykańskiego pogranicza. Scenarzysta Sicario, Taylor Sheridan, połączył siły z utalentowanym szkockim reżyserem Davidem Mackenziem, a efektem ich pracy jest jeden z najbardziej fatalistycznych filmów roku. Utrzymany w tonie smutnego rozważania bandycki quasi-western, w którym śmiech grzęźnie w gardle, gdyż umysł dochodzi do takiego wniosku jak w tytule. „Come Hell or High Water” – nieważne czy będzie pożar czy powódź, bo wszystko jest już przesądzone i człowiek, choćby się starał, nie zmieni przeznaczenia. W obsadzie Jeff Bridges, Ben Foster i Chris Pine - wszyscy trzej bardzo przekonujący w westernowej estetyce. Za ścieżkę dźwiękową odpowiadali Nick Cave i Warren Ellis, a ich czas jest cenny, dlatego przyłączają się tylko do projektów arcyciekawych i frapujących.

3. Ostatni mistrz (reż. Haofeng Xu)

Wspaniały hołd dla kina sztuk walki - gatunku liczącego niespełna 90 lat, który od czasu Spalenia Klasztoru Czerwonego Lotosu (1928) zyskuje coraz większą popularność. Najpierw wśród Azjatów, a od kilku dekad podbijając także inne kontynenty. Akcja filmu Ostatni mistrz rozgrywa się w latach trzydziestych XX wieku, gdy zagrożone inwazją japońską Chiny duży nacisk przykładały do nauki sztuk walki, w szczególności posługiwania się różnego typu bronią. Mamy tu imponujący pokaz siły i zręczności chińskich filmowców i fighterów. Kung fu, a szczególnie jedna z jej odmian zwana wing chun, jest tutaj nie tylko formą samoobrony, ale i pewną filozofią, stylem życia, dziedzictwem przekazywanym z pokolenia na pokolenia. Wspaniała strona wizualna - wyczuwa się nostalgię za tym okresem, który minął bezpowrotnie. Scenariusz nie mnoży atrakcji mechanicznie i bez pomysłu. Fabuła znajduje idealne odzwierciedlenie w oprawie wizualnej. Każdy kadr został drobiazgowo rozplanowany i na ekranie wygląda olśniewająco. Reżyser (i zarazem adaptator własnej powieści) potraktował swoich bohaterów z szacunkiem, podkreślając ich wiarygodność za pomocą różnych środków - konwersacji, dramatycznych i pełnych napięcia scen, delikatnej ironii. I jak to zwykle bywa w tym gatunku - mocnym atutem są znakomite sceny pojedynków, nakręcone w starym, klasycznym stylu.

2. Zjawa (reż. Alejandro G. Iñárritu)

Pochód tego dzieła po kinowych ekranach rozpoczął się na przełomie 2015 i 2016 roku, czyli w czasie „gorączki oscarowej”. Minął już rok, film zgarnął trzy Oscary, trzy Złote Globy, cztery BAFTy i wiele innych nagród. Polscy widzowie chyba już zapomnieli o tym filmie, bo rzadko pojawia się w polskich podsumowaniach roku, a przecież w naszym kraju film jest oglądany od stycznia 2016. Zjawa to adaptacja książki Michaela Punke Revenant: A Novel of Revenge, wydanej w 2002 roku, ale podobieństwa do znakomitego Człowieka w dziczy (1971) Richarda C. Sarafiana nie są przypadkowe, gdyż zarówno film z Richardem Harrisem jak i powieść Punke inspirowane są autentyczną historią amerykańskiego trapera Hugh Glassa. Film zrealizowany przez Meksykanina jest bliższy prawdzie, co nie oznacza, że jest bardziej wartościowy. Oba są kapitalne, świetnie zagrane i sfotografowane, pełne surowości i napięcia. Znakomicie ukazana walka o przetrwanie - mimo wielkiego cierpienia bohater nie zamierza się poddać. Wrażenia gwarantują aktorzy z pierwszej ligi: Leonardo DiCaprio i Tom Hardy, a także specjaliści od efektów i charakteryzacji, odpowiedzialni za kluczową scenę filmu - atak niedźwiedzia grizzly. Operator Emmanuel Lubezki zaliczył hat-tricka - trzeciego Oscara z rzędu - trzeci raz pokonując Rogera Deakinsa (w sumie 13 nominacji, żadnej statuetki). Nie do końca to sprawiedliwe, ale trzeba przyznać, że Lubezki podszedł do zadania z właściwym sobie profesjonalizmem. Aby uchwycić w kadrze bezwzględność natury kręcił sceny w naturalnym świetle, w kanadyjskiej zimowej scenerii i przy zachmurzonym niebie. Efektem jest film przytłaczający, ponury, przeraźliwie chłodny. Dwie i pół godziny naprawdę mocnego kina.

1. Goldstone (reż. Ivan Sen)

Sequel nakręconego w 2013 roku australijskiego kryminału Mystery Road, w którym detektyw Jay Swan (z pochodzenia Aborygen) prowadził śledztwo w sprawie zabójstwa młodej dziewczyny. W ubiegłym roku Ivan Sen (reżyser, scenarzysta) oraz Aaron Pedersen (odtwórca głównej roli) powrócili do tej postaci, tworząc kolejny znakomity film, zręcznie mieszając konwencje westernu, policyjnego kryminału i południowego gotyku. Takie filmy mają już swoją osobną nazwę - outback gothic. Koncentrują się na surowości i pięknie australijskiego krajobrazu, pokazując przy okazji bardzo pesymistyczną wizję współczesnego świata. Ivan Sen nie mknie do finału w błyskawicznym tempie, podąża bardzo wolno, by złapać oddech i pomyśleć. O problemach współczesnego świata, takich jak handel narkotykami (Mystery Road) i handel żywym towarem (Goldstone). W jego nowym filmie bohaterowie mówią nie tylko po angielsku, ale i po mandaryńsku (w jednej z ról pamiętna Nefrytowa Lisica z Przyczajonego tygrysa, ukrytego smoka). W Australii do dziś pełno jest obszarów niezaludnionych, co sprzyja powstawaniu takich miasteczek na odludziu jak Goldstone, w których społeczność ustala własne reguły. Motto takiej wspólnoty brzmi: „uważaj gdzie stąpasz, by nie wpaść w kłopoty”. Na tych australijskich pustkowiach jest bardzo cienki grunt dla osoby z zewnątrz. Dla osoby, która żyje zgodnie z innymi zasadami.