Historia filmowego horroru na pewno wyglądałaby inaczej, gdyby w XIX wieku nie powstały trzy pełne grozy i niesamowitości książki: powieści Frankenstein Mary Shelley i Dracula Brama Stokera oraz opowiadanie Doktor Jekyll i pan Hyde Roberta Louisa Stevensona. To dzięki tym książkom twórcy filmów ożywili na ekranie postacie, takie jak: bezimienny potwór, wampir i człowiek, mający dwie osobowości (dobrą i złą). Ale stopniowo wprowadzano do filmów także inne straszne postacie z literatury: duchy, żywe trupy, wilkołaki, demony, potwory z kosmosu, mutanty itd.
Istnieją dwie podstawowe definicje horroru. Wg pierwszej horror to opowieść niesamowita, w której występują zjawiska nadprzyrodzone (duchy, wampiry, demony itp.). Wg drugiej definicji do horrorów oprócz opowieści niesamowitych zalicza się też mroczne, klimatyczne thrillery o psychopatycznych mordercach lub realnych potworach (jak rekin w Szczękach). Horrory mogą straszyć zarówno mrocznym klimatem, atmosferą zagrożenia, niepokojącą ciemnością, zbliżającym się złem, sugerowanym przez umiejętne prowadzenie kamery, jak również krwawymi efektami, potworami wyłaniającymi się z mroku, przerażającą dosłownością w pokazywaniu przemocy i okrucieństwa.
Przeglądając poniższe zestawienie można zauważyć minimalną ilość filmów z ostatnich 20 lat. To nie przypadek - po prostu cenię starsze horrory ze względu na niepowtarzalny klimat i mechanizmy straszenia, które w dzisiejszych horrorach często wykorzystywane są bez pomysłu i bez emocji. Stare filmy mają więcej uroku i choć nie straszą już tak jak dawniej, to ich duszny klimat i mroczna atmosfera nadal robią wrażenie. To nie jest ranking, ale zestaw ciekawych filmów grozy uszeregowanych w kolejności chronologicznej.
Ludzie - koty
Cat People (1942 / 73 minuty)
reżyseria: Jacques Tourneur
scenariusz: DeWitt Bodeen
Młoda
kobieta zakochuje się w mężczyźnie i poślubia go. Boi się tego związku,
bo wierzy, że jak poczuje zazdrość to zamieni się w czarną panterę.
Wkrótce, kiedy mężczyzna zaczyna umawiać się z koleżanką z pracy,
dochodzi do tajemniczych wydarzeń. Niskobudżetowy film nakręcony w
całości w studiu. Robi wrażenie ciekawym wykorzystaniem oświetlenia,
szczególnie dobrze to wygląda w sekwencji rozgrywającej się na basenie.
Ma specyficzny nastrój, ciekawą pracę kamery, idealną odtwórczynię
głównej roli Simone Simon oraz oryginalną historię opowiedzianą w
ciekawy sposób - na zasadzie, że najbardziej boimy się tego, czego nie
widać, np. scena rozgrywająca się w ciemnym tunelu oświetlonym blaskiem
ulicznych latarni. Nie wiadomo co się czai w ciemnościach i to powoduje
niepokój, ale raczej nikogo nie przestraszy. Mimo to warto się zapoznać z
tym filmem, bo dzisiaj nie robi się już takich nastrojowych produkcji.
Porywacz ciał
The Body Snatcher (1945 / 77 minut)
reżyseria: Robert Wise
scenariusz: Philip MacDonald, Val Lewton (pod pseud. Carlos Keith) na podst. noweli Roberta Louisa Stevensona
Edynburg
w XIX wieku. Pewien ambitny lekarz w celach naukowych potrzebuje ciał
ludzi niedawno zmarłych. Opłaca więc człowieka, który wykrada dla niego
ciała z cmentarza. Makabryczna fabuła, intrygujący bohaterowie,
znakomity Boris Karloff z demonicznym uśmiechem, zaskakujące zwroty
akcji w końcówce, świetny klimat i urok starego niskobudżetowego kina.
Zaskakujące jest to, że Bela Lugosi wpisany na drugim miejscu w czołówce
zagrał niedużą rolę, w rolach głównych wystąpili zaś Henry Daniell i
Boris Karloff. Klasyczny film grozy, trzymający w napięciu, stylowy i
niepokojący, zawierający niedomówienia i pewnego rodzaju tajemniczą
aurę.
Dziecko Rosemary
Rosemary's Baby (1968 / 136 minut)
reżyseria: Roman Polański
scenariusz: Roman Polański na podst. powieści Iry Levina
Pierwszy hollywoodzki film
Romana Polańskiego i jedna z najwierniejszych adaptacji, powstałych w
Hollywood, co zresztą przyznał autor powieści Ira Levin. Satanistyczny
thriller, w którym wrażenie robi niejednoznaczność fabuły, więc tak
naprawdę nie wiadomo, czy szatan faktycznie pełni tu istotną rolę, czy
jest może oznaką choroby psychicznej bohaterów. Tytułowa bohaterka ma
sen, w którym jest gwałcona przez nieludzką istotę. Z czasem popada w
obsesję - jest przekonana, że wokół niej zawiązał się spisek, który ma
na celu odebranie jej dziecka. Reżyserowi udało się stworzyć kilka
scen, które prowokują, drażnią, mocno trzymają w napięciu i nie dają o sobie
zapomnieć. Kapitalna jest Mia Farrow w roli Rosemary,
kobiety delikatnej, przerażonej, niespokojnej. Widz jest
zdezorientowany, bo w jednej chwili wierzy w podejrzenia przyszłej matki, by w następnej skłaniać się ku temu, że może jednak choroba umysłowa odbiera jej zdolność racjonalnego myślenia. Polański pokazuje, że nawet w otoczeniu bliskich i na pozór dobrodusznych ludzi można stać się człowiekiem zagubionym, samotnym, nieufnym.
Noc żywych trupów
Night of the Living Dead (1968 / 96 minut)
reżyseria: George A. Romero
scenariusz: John A. Russo, George A. Romero
Legendarny,
klasyczny film grozy, wyglądający z pozoru jak film amatorski, ale
okazuje się całkiem sprawnym, profesjonalnie zrobionym filmem o zombie.
Niepochowane zwłoki ożywają i atakują ludzi w celu zjedzenia ich. Grupka
bohaterów chroni się w domku, który zostaje otoczony przez tłum żywych
trupów. Wśród głównych postaci są różne typy charakterów, dochodzi
między nimi do kłótni, jakie działania mają podjąć. W filmie możemy
zobaczyć świetnie nakręcone sekwencje, np. z płonącym samochodem,
morderstwo w piwnicy czy np. ostatnia scena, którą można interpretować
na wiele sposobów. Dla jednych może ona oznaczać krytykę rasizmu, moim
zdaniem jednak oznacza, że w obliczu niebezpieczeństwa trudno odróżnić
dobro od zła. Sam film jest zaś dość ciekawą realizacją podejmującą
temat społeczeństwa, którego potworny głód przyczynia się do
nieustępliwych ataków na ludzi mających dach nad głową. Podejmuje
również kwestię obywateli ogarniętych strachem z powodu hordy
spragnionych ludzkiej krwi i mięsa bezdusznych osobników.
Pogromca czarownic
Witchfinder General (1968 / 86 minut)
reżyseria: Michael Reeves
scenariusz: Tom Baker, Michael Reeves na podst. powieści Ronalda Bassetta
Wykorzystując ludzką naiwność i wiarę w przesądy Matthew Hopkins i John Stearne sieją grozę w rewolucyjnej Anglii w XVII wieku - torturują i zabijają osoby podejrzewane o uprawianie czarnej magii. Gdy znajdą się odpowiedni świadkowie oskarżenie i wyrok są tylko formalnością - nie trzeba żelaznych dowodów. W czasach wojny ludzkie życie niewiele jest warte, więc nawet jak skaże się osoby niewinne to nikt nie będzie wyciągał konsekwencji. 24-letni filmowiec na rok przed swoją przedwczesną śmiercią realizuje pasjonujący film o bezdusznym systemie, bezgranicznym okrucieństwie i zacofanym społeczeństwie. W roli pozbawionego skrupułów łowcy znakomity Vincent Price. Zapomniane, lecz godne uwagi dzieło o tym, że największym wrogiem człowieka nie są nadnaturalne zjawiska, ale ludzka ignorancja, hipokryzja i mroczna strona natury człowieka.
Egzorcysta
The Exorcist (1973 / 122 minuty)
reżyseria: William Friedkin
scenariusz: William Peter Blatty na podst. własnej powieści
Bardzo
realnie przedstawione opętanie przez demona. Młody ksiądz i stary
egzorcysta podejmują się walki z demonem, który opętał małą dziewczynkę.
Doskonała adaptacja powieści Blatty'ego, który napisał także scenariusz
filmu. Film, który przetrwał próbę czasu i dzisiaj nadal potrafi
przestraszyć. To nie tylko horror, ale też dramat psychologiczny,
przedstawiający matkę, która nie potrafi zrozumieć, co dzieje się z jej
córką. Wyróżnić należy obsadę - co ciekawe postać egzorcysty grana przez
Maxa von Sydowa nie jest na pierwszym planie i nie jest najlepiej
zagrana. Zamiast tego świetne kreacje stworzyli Ellen Burstyn, Jason
Miller i 13-letnia Linda Blair.
Carrie
(1976 / 98 minut)
reżyseria: Brian De Palma
scenariusz: Lawrence D. Cohen na podst. powieści Stephena Kinga
Pierwsza
adaptacja powieści Stephena Kinga i pierwszy duży sukces Briana De
Palmy. Tytułowa bohaterka to uczennica liceum, która w domu gnębiona
jest przez matkę - fanatyczkę religijną, a w szkole wyśmiewana przez
koleżanki. Kiedy zostaje zaproszona przez chłopaka na bal maturalny nie
wie, że koledzy i koleżanki przygotowały dla niej niemiłą niespodziankę.
Z kolei oni jednak nie wiedzą, że Carrie posiada dar, który spowoduje
na balu śmierć i zniszczenie. Film jest świetnie wyreżyserowany, zawiera
mistrzowsko nakręcone sceny, a finałowa scena na cmentarzu powoduje
ciarki na plecach. Znakomitą rolę w tym filmie zagrała Sissy Spacek w
roli Carrie.
Omen
The Omen (1976 / 111 minut)
reżyseria: Richard Donner
scenariusz: David Seltzer
Ambasador,
którego żona rodzi martwe dziecko, postanawia wziąć inne dziecko
urodzone tego samego dnia (06.06 o godz. 6) i po latach okazuje się, że
te trzy szóstki to symbol szatana, a dziecko jest Antychrystem, które
należy zgładzić. Zanim jednak główny bohater odważy się zabić dziecko,
dojdzie do tajemniczych zgonów. Ten horror straszy skutecznie,
znakomicie trzymając widza w niepewności. Film Donnera zawiera kilka
mocnych, budzących grozę scen, jak słynna scena dekapitacji, czy np.
walka Gregory'ego Pecka z upiorną „opiekunką” dziecka, albo sekwencje z
udziałem demonicznych psów. No i jest jeszcze przerażająca muzyka
Jerry'ego Goldsmitha. Po prostu klasyk horroru satanistycznego i jeden z
najlepszych horrorów w ogóle.
Coś
The Thing (1982 / 109 minut)
reżyseria: John Carpenter
scenariusz: Bill Lancaster na podst. opowiadania Johna W. Campbella Jr.
Adaptacja
opowiadania, które zostało już sfilmowane jako science fiction w latach
50-tych. Carpenter swoją wersję zrealizował w formie horroru
gore.
W odciętej od świata zimowej scenerii grasuje obcy pasożyt, który
potrafi przyjmować różne kształty. Kiedy to „coś” zmienia psa w bestię,
ludzie pracujący w stacji badawczej boją się, że obcy mógł przyjąć
ludzką postać. Teraz nie wiadomo komu można ufać, zaczynają się
podejrzenia. To co na pierwszy rzut oka zwraca uwagę to świetnie
przedstawione zimowe krajobrazy, które idealnie budują klimat tej
niesamowitej opowieści. Strach przed obcą istotą jest wyraźną metaforą
lęku przed AIDS - widać to szczególnie w scenie testu krwi.
Charakteryzacja i efekty gore przygotowane przez mistrza Roba Bottina
nawet dzisiaj robią wrażenie, a w tamtych czasach musiały szokować. Z
aktorów pamięta się przede wszystkim Kurta Russella, pozostali aktorzy
dobrze wypadają jako „bohater zbiorowy”. Jedyne co mnie rozczarowało to
muzyka Ennia Morricone - po takim twórcy oczekiwałem czegoś bardziej
kreatywnego, robiącego większe wrażenie.
Koszmar z ulicy Wiązów
A Nightmare On Elm Street (1984 / 91 minut)
scenariusz i reżyseria: Wes Craven
Niekwestionowany
klasyk gatunku. Film, który wykreował oryginalną postać Freddy'ego
Kruegera - mordercy ze snów. Młodzi ludzie zostają zamordowani podczas
snu. Sprawcą zbrodni jest wspomniany morderca z poparzoną twarzą i
nożami zamiast palców. Film zrealizowany jest bardzo pomysłowo -
momentami nie wiadomo co jest snem a co jawą, sceny morderstw także są
rozegrane w bardzo pomysłowy sposób. Oryginalna fabuła, doskonała, pełna
grozy atmosfera, ciekawe postacie, z których najciekawsza jest postać
Freddy'ego oraz krwawe efekty to najważniejsze i nie jedyne zalety
filmu. Dobra reżyseria Wesa Cravena sprawia, że momentami film może
przestraszyć widza. Choć bohaterowie filmu często zasypiają, to widz na
pewno nie zaśnie podczas seansu.
Wysłannik piekieł
Hellraiser (1987 / 94 minut)
scenariusz i reżyseria: Clive Barker
Pewien
człowiek kupuje tajemniczą kostkę. Próbując ją ułożyć otwiera bramy
piekła i zostaje porwany przez demony, tzw. Cenobitów. Następnie
poznajemy małżeństwo, które wprowadza się do nowego domu. Mężczyzna
poważnie kaleczy się w rękę i jego krew wylewająca się na podłogę
sprowadza wspomnianego na początku człowieka, któremu udało się uciec od
Cenobitów. Zdeformowany i pozbawiony powłoki cielesnej, potrzebuje dużo
krwi, aby bardziej przypominać człowieka. Kobieta, która wprowadziła
się do domu, w tajemnicy przed mężem pomaga mu w dostarczeniu krwi,
sprowadzając do domu i zabijając przypadkowych ludzi. Debiut reżyserski
pisarza Clive'a Barkera jest filmem przerażającym, makabrycznym, pełnym
krwawych efektów, które jednak nie przysłaniają oryginalnej,
interesującej fabuły i dobrej roli Andrew Robinsona - pamiętnego
„Skorpiona” z
Brudnego Harry'ego. Film Barkera ma bardzo
przemyślaną konstrukcję i mocno oddziałuje na wyobraźnię. Niestety finał
trochę za bardzo przeładowany jest efektami i chyba nie do końca
przemyślany.
Inni
The Others (2001 / 101 minut)
scenariusz i reżyseria: Alejandro Amenábar
Pozbawiona
efektów, a przez to pozostawiająca po sobie duże wrażenie, kameralna,
pomysłowo skonstruowana opowieść o nawiedzonym domu. Podczas II wojny
światowej kobieta wraz z dwojgiem dzieci mieszka w ogromnym domu.
Do budynku wprowadzają się służący, którzy najwyraźniej ukrywają jakąś
tajemnicę. Wkrótce kobieta i jej dzieci zaczynają odczuwać obecność
nieproszonych gości. Czyżby duchy? Mroczna atmosfera, kameralna forma,
stopniowe odkrywanie tajemnicy domu oraz bardzo dobre aktorstwo Nicole
Kidman i dziecięcych odtwórców. Pomysłowo zrealizowany jest moment
kulminacyjny czyli odkrycie niezwykłej tajemnicy domostwa i mieszkańców.
Eden Lake
(2008 / 90 minut)
scenariusz i reżyseria: James Watkins
Kino
survivalowe w najlepszym wydaniu. Film mrozi krew w żyłach, dostarcza
mocnych wrażeń i trzyma za gardło do ostatniej minuty. Kobieta i
mężczyzna chcą spędzić czas razem z dala od miejskiego zgiełku, ale
idylla zostaje zakłócona przez rozwydrzone dzieciaki. Wyjazd nad
„rajskie jezioro” zmienia się w ucieczkę przez piekło. Ten film to
przestroga przed zapuszczaniem się w odległe, nieznane regiony, gdzie
cisza i spokój mogą być zdradzieckie i sprzyjać prześladowcom. Mimo
brudnych i zakrwawionych twarzy Kelly Reilly i Michaela Fassbendera
widać u nich strach i niepokój połączone z silną wolą przeżycia. Aktor
wcielił się w postać zakochanego i szczęśliwego mężczyzny, który w
romantycznym miejscu chce się oświadczyć ukochanej. Jednak na
przeszkodzie ich wspólnemu szczęściu staje banda z pozoru niegroźnych
nastolatków, których wulgarne i niestosowne zachowanie potęguje falę
przemocy, której nie da się zatrzymać. Reżyser bardzo umiejętnie buduje
napięcie, skutecznie straszy za pomocą wywołujących emocje scen
brutalnej przemocy, pokazując jak w zwykłych ludziach rodzi się agresja.
Dużym atutem filmu jest to, że zaskakuje niemal na każdym kroku, może z
wyjątkiem początku, który jest typowym dla gatunku zawiązaniem akcji.
Są tutaj zgromadzone chyba wszystkie najważniejsze horrory prócz jednego, a mianowicie Teksańskiej Masakry Piła Mechaniczną z 1973 roku. Moim zdaniem również pierwsza Obecność zasługuje do wliczania jej do klasyków.
OdpowiedzUsuń