200 lat minęło - o filmie Neila Jordana

Byzantium (2012 / 118 minut)
reżyseria: Neil Jordan
scenariusz: Moira Buffini na podst. własnej sztuki A Vampire Story

„Tylko gdy jesteś gotowy na śmierć, możesz dostąpić życia wiecznego”. Twórca Wywiadu z wampirem (1994) powraca do tematu krwiopijców by raz jeszcze opowiedzieć o samotności, cierpieniu, życiu w kłamstwie i potrzebie ujawnienia całej prawdy. Tym razem jednak spragnione krwi są kobiety. To oczywiście nic nowego, bo już w XIX wieku powstało opowiadanie, w którym wampirem była kobieta - Carmilla autorstwa Josepha Sheridana Le Fanu. Neil Jordan w swoim nowym filmie zaprezentował dwie tajemnicze bohaterki, które od 200 lat zmagają się z przekleństwem życia wiecznego. Tułając się po świecie nie mogą długo zagrzać miejsca, nie wskazane jest także nawiązywanie przyjaźni ani opowiadanie prawdy o sobie. Co z tego, że włożysz sporo wysiłku w wyznanie prawdy, jeśli i tak nikt ci nie uwierzy i uzna za osobę niezrównoważoną?

Film przepełniony jest erotyczną atmosferą, a tytułowe Bizancjum z pustego pensjonatu zmienia się w prawdziwy burdel. Odpowiedzialna za to jest tajemnicza piękność, która swój nędzny żywot i moralny upadek zawdzięcza facetom - jest więc dla nich bezlitosna i niebezpieczna. Ostre pazurki, mocne zęby, jadowity charakter i przeszywające spojrzenie czynią z niej fatalnego towarzysza, z którym nie warto wdawać się w dłuższe dyskusje. Problem w tym, że nikt o tym nie wie, a ten kto zbliżył się do niej zbyt blisko nie mógł już nikomu o tym opowiedzieć. Mimo że Clara zabija ludzi, nawet tych niewinnych, nie jest wcale szatanem w ciele kobiety. To osoba o niechlubnej przeszłości, która już nieraz przekonała się, że życie jest pełne niegodziwości. Nie chce nikogo krzywdzić, ale wampiryczna natura i głód krwi nie dają jej wyboru. Aby chronić siebie i swoją towarzyszkę musi być drapieżnikiem - agresywnym i bezwzględnym.

Wampirzycą jest również Eleanor - wychowywana w klasztorze dziewczyna, która nie chce żyć w kłamstwie. Przekonuje się jednak, że wyznanie prawdy nie zawsze daje ukojenie, czasem jeszcze bardziej pogłębia rozpacz i rozgoryczenie. Mimo iż Saoirse Ronan jako Eleanor jest tu zdecydowanie pierwszoplanową postacią film należy do innej aktorki. Gemma Arterton elektryzuje i przeraża, a w końcówce jest w stanie poruszyć nawet kamień. Wykreowana przez nią postać Clary jest „słodką trucizną” - skosztowanie jej powoduje chwilę rozkoszy, ale później następuje gwałtowna śmierć. W jednej postaci aktorka skumulowała wiele emocji i cech charakteru. Clara jest seksowna i pełna wdzięku, ale jednocześnie zabójczo niebezpieczna dla facetów. Stara się być odpowiedzialna i rozsądna, ale nie może powstrzymać głodu krwi.

Zrealizowany 20 lat temu Wywiad z wampirem Neila Jordana to jeden z najciekawszych filmów wampirycznych, ale według mnie Byzantium niewiele mu ustępuje. Oba filmy hipnotyzują od pierwszych minut, zachwycają solidnym rzemiosłem i stroną wizualną, prowokują także do rozważań. Akcja toczy się leniwie, ale pod koniec nabiera tempa. Irlandzki reżyser znakomicie przedstawił problem samotności i zagubienia, ale jest to problem, którego nie da się rozwiązać - przynajmniej w tym przypadku. Każdy kontakt z człowiekiem powoduje dla bohaterek niewyobrażalne cierpienie i depresję. W tej produkcji życie nie jest darem - jest przekleństwem. A życie wieczne to już prawdziwy koszmar. Clara i Eleanor mają siebie nawzajem, ale i tak brakuje im bliskości i kontaktów z ludźmi. Obie radzą sobie z tym problemem na swój sposób - jedna prowadzi przybytek rozkoszy, druga zaprzyjaźnia się ze śmiertelnie chorym chłopakiem. Życie jest śmiertelną chorobą, a wampiryzm to remedium na tę chorobę.

Byzantium to oniryczny i niesamowicie intrygujący film o alienacji, odizolowaniu się od społeczeństwa i poszukiwaniu właściwej drogi do zbawienia. Także o tym, że nawet mając mnóstwo czasu trudno nauczyć się dobrze go wykorzystywać. Retrospekcje pozwalają poznać dawne losy bohaterek i początek ich nowej egzystencji jako krwiopijców. To co z początku fascynuje z czasem okazuje się prawdziwą męczarnią. Niewinność i subtelność przekształcają się w nieopanowany głód krwi, dusze ulatują gdzieś z wiatrem, a ciało pozostaje wśród żywych. Ale tylko pozornie jest żywe - wewnątrz jest martwe, zepsute, gnijące. W kobietach z pensjonatu Bizancjum pozostało jednak coś ludzkiego. Coś co sprawia, że są w stanie odczuwać emocje - jak Monstrum Frankensteina, niby martwy w środku, a jednak nie pozbawiony uczuć.

Wampiry u Jordana różnią się od swoich filmowych poprzedników. Mają swoje odbicie w lustrze, nie śpią w trumnach, nie boją się światła słonecznego i nie mają wystających kłów. Można je poznać tylko po tym, że się nie starzeją i zamiast wina piją krew. Czosnek, krucyfiks i drewniany kołek pewnie by na nich nie zadziałały, ale dekapitacja już tak. Również przemiana w wampiry dokonuje się tu w zaskakująco oryginalny sposób. Odpowiedniej aury dodaje filmowi sceneria - nadmorski kurort, miejsce spokojne, ale tajemnicze. Niby jest wątek miłosny, ale daleki jest od standardów - zarówno Saoirse Ronan jak i jej adorator wyglądają jak postacie z przygnębiającej psychodramy, a nie z romantycznej baśni. Nieszczęśliwi, rozgoryczeni, rozpaczliwie szukający akceptacji i mimo (na pozór) młodego wieku zmęczeni życiem. To także opowieść o dziewczynie próbującej się wyrwać spod opieki nadopiekuńczej i sfrustrowanej matki. Niebanalny jest to film, opowiedziany z finezją, inteligencją i wyobraźnią. Ze znanych wzorców i mitów Moira Buffini i Neil Jordan zbudowali nową legendę, która pobudza wyobraźnię i rozpoczyna nowy rozdział w historii wampiryzmu. Bizancjum to już nie tylko starożytna kolonia grecka, ale ostoja dehumanizacji i moralnego upadku, gdzie wyczuwalny jest nieprzyjemny zapach krwi, zgnilizny i śmierci.