Podwójny seans grozy

Dom to temat na wiele zróżnicowanych filmów, bo jest to miejsce, które może być azylem, oazą spokoju lub też miejscem popełnienia zbrodni. Twórcy horrorów zarówno literackich jak i filmowych, by przestraszyć czytelników lub widzów wykorzystywali motyw domu przepełnionego złem, skupiającego w sobie siły, które doprowadzają ludzi do histerii, obłędu i szaleństwa oraz popychają do zbrodni. Wzorowym utworem o „domu złym” jest powieść amerykańskiej pisarki Shirley Jackson pt. The Haunting of Hill House. W niniejszym tekście przedstawiam dwa klasyczne filmy grozy, w których dom pełni istotną rolę i nawet występuje w tytułach. Jednak żaden z tych filmów nie jest adaptacją wspomnianej powieści, choć tytuł pierwszego z nich podejrzanie przypomina tytuł wydanego w 1959 roku utworu Shirley Jackson.

Dom na przeklętym wzgórzu
House on Haunted Hill (1959 / 75 minut)
reżyseria: William Castle
scenariusz: Robb White

Reżyser tego filmu zasłynął jako producent Dziecka Rosemary (1968) Romana Polańskiego, ale wcześniej był znany jako twórca wielu filmów niskobudżetowych różnych gatunków (westernów, kryminałów, filmów przygodowych, thrillerów i horrorów). Jednym z jego najsłynniejszych dzieł jest Dom na przeklętym wzgórzu z Vincentem Price'em w roli głównej. Jest to interesujący spektakl łączący klasyczne ghost story z opowieścią kryminalną.

Price zagrał milionera, który wybranej przez siebie piątce nieznajomych oferuje 10 tysięcy dolarów za spędzenie nocy w domu nawiedzonym przez duchy. Jedna z tych osób jest przekonana, że w ponurym domostwie straszą dusze siedmiu ofiar morderstwa, popełnionego przed laty. Pozostali nie wierzą w takie cuda, nawet gospodarze czyli milioner i jego żona wydają się sceptyczni, podejrzewając, że jeśli tu coś się wydarzy to raczej za sprawą ludzi, a nie duchów. O północy służba zamyka drzwi i do rana siódemka bohaterów znajdzie się w pułapce, ale dziwne zjawiska dają o sobie znać jeszcze przed północą.

Film Castle'a może się czasem wydawać nielogiczny i słabo zagrany, ale taki urok filmów klasy B, których budżet nie pozwalał na kręcenie zbyt wielu dubli i poprawianie tekstu. Scenariusz miał być tylko pretekstem do zabawy w kino grozy, będąc częściowo także pastiszem tego gatunku. Może w filmie drażnić jedna z postaci kobiecych, która ciągle tylko histeryzuje i wpada w niekontrolowane okrzyki strachu. Niektóre pomysły twórców są typowe dla budowania klimatu w horrorze (np. kapiąca z sufitu krew, ludzka głowa w walizce), inne są dziwaczne i intrygujące - trudno się nie zdziwić, gdy gospodarz daje gościom naładowaną broń palną. Ciekawe po co im broń, bo na pewno nie na duchy? W jednej scenie obserwujemy „żywy” ludzki szkielet i ten pomysł został wykorzystany przez reżysera także w rzeczywistości - w niektórych salach kinowych ludzkie szkielety unosiły się nad widownią, która siedząc wygodnie w fotelach na pewno nie spodziewała się takich trików.

W dzisiejszych czasach ten film wydaje się produkcją pozbawioną finezji, nie ma tu fajerwerków ani widowiskowych efektów, które uatrakcyjniłyby fabułę. Można się nudzić na tym filmie, ale można też docenić jego wartość jako jednego z najciekawszych starych horrorów, które pobudzają wyobraźnię i wzbudzają niepokój. Bohaterowie są tacy jak w rzeczywistości czyli niektórzy intrygują, inni denerwują, jeszcze inni są nam obojętni. Zastosowane przez reżysera niedomówienia pomogły utrzymać napięcie i nastrój grozy. Czasem trzeba użyć wyobraźni, by wszystkie zdarzenia stały się jasne. Bo nawet jeśli duchy ingerują w nasze życie to robią to dyskretnie, że trudno to zauważyć. Opowiedziany z ironią klasyczny B-klasowy thriller z dobrą rolą Vincenta Price'a i ciekawym przedstawieniem domostwa jako miejsca ponurego i kryjącego wiele tajemnic.

Ostatni dom po lewej
The Last House on the Left (1972 / 84 minuty)
scenariusz i reżyseria: Wes Craven

W przeciwieństwie do filmu Castle'a debiut Cravena to horror dosłowny w prezentacji przemocy i dehumanizacji. Na samym początku pojawia się informacja, że ta historia wydarzyła się naprawdę. Ma to na celu wzmocnienie wymowy dzieła, ale również usprawiedliwienie podobieństw do fabuły Źródła (1960) Ingmara Bergmana. Ostatni dom po lewej opowiada o dwóch przyjaciółkach, które na noc wyjeżdżają na koncert rockowego zespołu. Mają ogromnego pecha - wpadają prosto w łapy bezlitosnych bandytów, którzy ukrywają się po dokonanym morderstwie. Trzech porąbańców i jedna, również mocno pieprznięta, kobieta postanawiają zabawić się kosztem dwóch nastolatek. Młode dziewczyny są bez szans, by z tej sytuacji wyjść cało. Niedaleko jest dom jednej z nich, a w nim czekają rodzice zniecierpliwieni przedłużającą się nieobecnością córki.

Film został zakazany w wielu krajach, bo jest to produkcja momentami bardzo nieprzyjemna w odbiorze. Przemoc nie jest tu atrakcyjna, jest wręcz odpychająca, budząca niesmak i odrazę. Mimo braku paranormalnych zjawisk jest to bez wątpienia horror, a straszy nie klimatem, lecz dosadną brutalnością, z jaką każdy człowiek może się spotkać. Atmosfera budowana jest nietypowo jak na ten gatunek, bo przy pomocy słodkich ballad, których autorem i wykonawcą jest David Hess, odtwórca roli odrażającego psychopaty. Ze scenami przemocy kontrastuje nie tylko „nieodpowiednia” muzyka, ale też zachowanie policjantów, którzy zostali przedstawieni jako debile. Policjanci pełnią tu rolę komediową, ale trudno się śmiać, gdy w okolicy gwałcone są kobiety - postawa gliniarzy, ich nieudolność, odrętwienie i flegmatyczność wzbudzają irytację i rozdrażnienie, a nie śmiech.

Film znakomicie pokazuje całkowitą bezradność w obliczu przemocy jaka spotyka osoby z najbliższego otoczenia. Zaniepokojeni rodzice czekają w domu na swoje dzieci, a gdy mają dość czekania zgłaszają zaginięcie na komisariacie. A co robią stróże prawa? Sprawiają wrażenia jakby się wiecznie nudzili, nie mając nic ciekawego do roboty - tylko cud może uczynić z nich bohaterów. Ale w debiutanckim dziele Wesa Cravena cuda się nie zdarzają - to jeden z najbardziej realistycznych horrorów w historii gatunku. Przy okazji reżyser odmalował na ekranie początek lat 70. - epokę hippisów, marihuany i powracających z Wietnamu żołnierzy, dla których przemoc, gwałty, krew i obserwowanie umierających ludzi były codziennością. Ostatni dom po lewej to mocne kino, które pokazuje rzeczywistość w sposób brutalny, dobitny i tak sugestywny, by maksymalnie wstrząsnąć odbiorcą i nie pozostawić nikogo obojętnym. Doskonałym podsumowaniem tego dzieła są występujące na plakacie słowa: „Aby uniknąć omdlenia powtarzaj - to tylko film, tylko film...”