Nigdzie w Afryce - losy niemieckiej rodziny w Kenii

Nirgendwo in Afrika (2001 / 141 minut)
scenariusz i reżyseria: Caroline Link na podstawie powieści Stefanie Zweig

Jak zauważa jeden z bohaterów filmu, Niemcy to kulturalny kraj - kraj Goethego i Schillera. Jak to więc możliwe, że do władzy w Niemczech doszli naziści i wielu ludzi musiało uciekać z kraju, by przetrwać prześladowania. Na przykładzie niemiecko-żydowskiej rodziny świetnie widać ten bezsens wojny. Ponieważ pochodzą z Niemiec uważani są za wrogów większości europejskich narodów, ponieważ są Żydami nawet w swoich rodzinnych Niemczech nie mogą czuć się bezpiecznie. Uciekają więc do Afryki, mają szczęście, że wyjeżdżają tuż przed wybuchem wojny, gdyby zwlekali dłużej mogliby już nie mieć okazji uciec.

Afryka często była tłem dla romantycznych historii miłosnych lub egzotycznych przygód. Dla niemieckiej reżyserki Caroline Link podróż do Afryki, a konkretnie do Kenii, stała się symbolem ucieczki od cywilizacji, wojny, uprzedzeń rasowych. W Kenii bohaterowie znajdują nowy dom, który zapewnia im bezpieczeństwo, ale jednak cały czas marzą o tym, by wrócić do Niemiec, które są przecież ich ojczyzną, tam mają krewnych, znajomych, przyjaciół. Cały czas żyją w niepewności, nie wiedzą co się dzieje w ich kraju, co się stało z ich bliskimi.

Inteligentna reżyseria i przemyślany scenariusz to najważniejsze i nie jedyne zalety filmu. Inteligentną reżyserię widać w sposobie prowadzenia narracji i w tworzeniu scen, które pozornie wydają się banalne i przewidywalne, ale jednak nie nudzą, mają odpowiedni klimat i ładunek emocjonalny. Scenariusz na podstawie powieści Stefanie Zweig jest pełen symboliki: budowa studni jako stworzenie dla siebie i rodziny warunków do życia, ogień jako symbol zbliżającej się wojny, przygarnięcie psa jako próba znalezienia sobie przyjaciela w nowym otoczeniu. Atak szarańczy także znalazł się w filmie nie przez przypadek, symbolizuje niszczycielską siłę, która niszczy owoce ciężkiej pracy, ale zostaje pokonana, tak jak Niemcy w końcu przegrywają wojnę. Aktorstwo nie jest rewelacyjne, jest co najwyżej dobre - aktorzy na czele z Juliane Köhler grają naturalnie i wiarygodnie, bez szarżowania i bez przesadnego wyrażania emocji. Afrykańska przyroda została przedstawiona w świetnie fotografowanych kadrach, nie czuć tu wojennego klimatu - Afryka wygląda na przyjazną i bezpieczną i nic dziwnego, że klimat Kenii tak bardzo wciągnął bohaterów, że trudno im opuścić ten kraj. Trudno im wrócić do Niemiec - kraju, który jeszcze przez wiele lat po wojnie będzie znienawidzony przez europejskie narody za zbrodnie przeciwko ludzkości.

Nie widziałem zbyt wielu dobrych filmów niemieckich. Jak Niemcy próbują sił w kinie rozrywkowym to wychodzi z tego straszny kicz (jak osławiona seria Winnetou, realizowana od 1962 roku), ale dramaty obyczajowe (lub wojenne) osadzone w ważnych dla Niemców czasach są już zrobione bez zarzutu (Most [1959], Stalingrad [1993], Good Bye Lenin! [2003], Sophie Scholl - ostatnie dni [2005]). Na koniec należy zadać sobie pytanie: Czy film Nigdzie w Afryce zasłużył na Oscara, którego zdobył w 2003 roku, pokonując m.in. chińską superprodukcję Hero? Moim zdaniem nie zasłużył bardziej niż Hero, ponieważ film Caroline Link niczym widza nie zaskoczy, nie dostarczy emocji ani nie wzruszy. To solidne kino obyczajowe, dobrze zrealizowane, pokazujące wojnę z innego niż znamy punktu widzenia. Film nie jest nudny mimo 140 minut projekcji i braku scen akcji - to jest duża sztuka przytrzymać widza przed ekranem tak długo, opowiadając prostą historię o zwykłej rodzinie.