Rozmowa

The Conversation (1974 / 113 minut)
scenariusz i reżyseria: Francis Ford Coppola

Gdy świat polityki i mediów zaabsorbowany był aferą Watergate, a publiczność zachwycała się ekranizacją Ojca chrzestnego Coppola w swojej małej wytwórni American Zoetrope zrealizował skromny i ambitny film o wpływie jaki na prostego człowieka wywiera budząca wątpliwości moralne jego praca. Harry Caul to znany w branży pluskwiarz lub jak to mówią fachowcy - specjalista od inwigilacji. Jego głównym narzędziem pracy są uszy - dba o to by nagranie było solidne, słyszalne bez żadnych usterek. Wielokrotnie odtwarza taśmy, by ze strzępów informacji wydobyć coś istotnego. Wykorzystując mikrofony kierunkowe mógł z dwustu metrów zarejestrować rozmowę dwójki ludzi wybranych z tłumu przechodniów. Tak wygląda społeczeństwo zniewolone i otoczone przez technikę. Obecnie kamery znajdują się wszędzie, w biurach, w sklepach lub na skrzyżowaniach, każdy może czuć się obserwowany.

Harry Caul zdaje sobie sprawę z niebezpieczeństw jakie wiążą się z inwigilacją obywateli. Zagrożone są zarówno osoby podsłuchiwane jak i ci, którzy śledzą ich kroki. Harry'ego dręczą wyrzuty sumienia, gdyż z powodu jego profesji przed kilkoma laty zginęli ludzie. Gdy więc przeczuwa kolejną tragedię nie chce stać bezczynnie - mocno się angażuje, popadając stopniowo w obsesję, a w rozmowach z ludźmi pozostaje nieobecny jakby myślał cały czas o swojej pracy. Gene Hackman nie jest tu już taki heroiczny jak we Francuskim łączniku, ale nadal pozostaje nieugięty - stąpając po cienkim lodzie naraża się na niebezpieczeństwo. Przekonuje się, że wtykanie nosa w nie swoje sprawy prowadzi do całkowitego zatracenia własnej tożsamości. Na końcu grany przez Hackmana bohater nie jest już takim samym pewnym siebie profesjonalistą. Staje się wypalonym, obawiającym się o swoje bezpieczeństwo człowiekiem, któremu jedyne co pozostało to gra na saksofonie, gdyż wszelkie rozmowy (np. telefoniczne) mogą zostać podsłuchane, nagrane i wykorzystane przeciwko niemu.

Film nie posiada walorów widowiskowych, jest niemal całkowicie przegadany, pozbawiony akcji i tempa - nie zanudza jednak lecz intryguje. Podsłuchiwana rozmowa wydaje się z pozoru błaha, niewinna, nic nie znacząca, ale gdy zostają rozszyfrowane słowa „Zabije nas jeśli będzie miał okazję” staje się jasne, że to głębsza sprawa wymagająca zbadania i analizy. Jak przekonuje Coppola, czasem nie należy wierzyć własnym uszom - by zrozumieć czyjeś słowa trzeba też użyć wyobraźni i rozumu. Harry Caul wykorzystuje te cechy do zakładania podsłuchów, ale nie potrafi ich wykorzystać do lepszego zrozumienia ludzi, zarówno tych których obserwuje jak i swoich znajomych z branży. Czuje że w taśmach które nagrał tkwi jakaś tajemnica, ale nie umie jej rozgryźć. Nie oddaje nagrań swojemu zleceniodawcy i zastanawia się nawet nad zniszczeniem taśm. Ostatnie 15 minut nie przynosi rozczarowania - budowane przez półtorej godziny napięcie w finałowych partiach filmu sięga zenitu.

Rozmowa to kolejny przykład bożej iskry jaką został obdarzony Francis Ford Coppola. Reżyser umiejętnie połączył formułę thrillera z psychologicznym dramatem, nadając nudnym czynnościom odrobiny niepokoju. Główny bohater przekonuje się, że jedno zdanie może mieć wiele znaczeń, a zwykłe banalne słowa mogą mieć ukryty sens i prowadzić w niewłaściwym kierunku. Kreacja Hackmana jest skupiona, jakby ważniejsze od wypowiadanych słów były gesty i pozorny spokój cechujące graną przez niego postać. Caul najbardziej się boi utraty prywatności i kontroli nad własnym życiem - nie chciałby być pokonany swoją własną bronią, gdyż wie jak bardzo jest ona destruktywna. Jest samotnikiem, którego denerwują rozmowy z kumplami, absorbują zaś obcy ludzie ukrywający jakiś sekret. Jego profesja wiąże się z odkrywaniem tajemnic, wchodzeniem z butami w cudzy świat. Pojawiają się u niego wątpliwości moralne co do zasadności użycia podsłuchów, ale ciekawość bierze górę - skoro już w to wdepnął to będzie brnął do końca.

Film zdobył Złotą Palmę w Cannes, a jego najważniejszym atutem jest problematyka - aktualna w latach 70, ale również i dziś. Nowoczesne technologie, do których należy technika inwigilacji, mogą zniszczyć człowiekowi życie, mogą prowadzić do szantażu lub morderstwa. Obok Hackmana dobrą rolę zagrał John Cazale, pamiętny Fredo z Ojca chrzestnego. W swojej krótkiej karierze nie udało mu się zdobyć statusu gwiazdy, lecz partnerując znanym aktorom dyskretnie wychodził na pierwszy plan, swoim zdystansowanym aktorstwem wiele mówiąc o kreowanych postaciach. W niedużej ale ważnej roli można zauważyć Harrisona Forda, wówczas dopiero zaczynającego karierę aktorską. W wyrazistym cameo (w roli szefa tajemniczej organizacji) wystąpił Robert Duvall, który w latach 1969-79 stale współpracował z Coppolą. To jednak nie obsada, ale treść, którą przekazuje autor jest najistotniejsza. Film pokazuje jakie zagrożenia i lęki czyhają na człowieka w świecie zdominowanym przez nowoczesne technologie.