Podwójne ubezpieczenie - podwójna recenzja

„Zabójstwo popełnione przez dwojga ludzi jest jak jazda kolejką górską: ani jedno ani drugie nie może wysiąść na oddzielnych przystankach. Są na siebie skazani i będą jechać razem aż do końca. A ostatni przystanek jest na cmentarzu”. Zrealizowana przez Billy'ego Wildera adaptacja powieści Jamesa Caina stała się sztandarowym reprezentantem kina noir. Filmy noir to realizowane w latach 40-tych i 50-tych opowieści kryminalne utrzymane w mrocznej atmosferze i osadzone w ponurych zaułkach wielkich miast, zadymionych biurach i ciemnych pomieszczeniach, gdzie kryją się ludzkie przywary i niedoskonałości. Do najciekawszych filmów tego nurtu należą adaptacje prozy kryminalnej Dashiella Hammetta, Raymonda Chandlera i Jamesa Caina: Sokół maltański, Wielki sen i Listonosz dzwoni zawsze dwa razy oraz najbardziej z nich doceniany, wyróżniony 7 nominacjami do Oscara Podwójne ubezpieczenie.

Double Indemnity [powieść, 1936]
Autor: James M. Cain

Pełen suspensu wzorowy kryminał, różniący się jednak od utworów Agaty Christie i Raymonda Chandlera, gdyż tożsamość mordercy jest znana od początku, nie musimy się zastanawiać, kto zabił, a mimo to historia jest skonstruowana i napisana w taki sposób, że czytelnik odczuwa ogromny niepokój. Raymond Chandler, który zaadaptował tę powieść na potrzeby kina, pisząc scenariusz filmu Wildera, powiedział, że Podwójne ubezpieczenie jest warte przeczytania nawet wówczas, gdy ktoś wyrwie ostatni rozdział. I jest to prawda, gdyż zakończenie tej historii można sobie samemu dopowiedzieć. Cain perfekcyjnie opisał historię o ludzkiej chciwości, morderstwie doskonałym oraz próbach przechytrzenia agencji ubezpieczeniowej. Agent ubezpieczeniowy planuje dokonać zbrodni z dwóch powodów: pieniędzy i kobiety. Zbrodnia jednak nie popłaca, więc nie zdobędzie ani jednego ani drugiego. 

Najciekawsze w powieści nie jest jednak rozwiązanie intrygi, ale opis drobiazgowego planowania, przygotowywania alibi, dokonania morderstwa i późniejszego strachu przed zdemaskowaniem. Każdy popełnia błędy, ale niektóre błędy mogą drogo kosztować. Każdy jest zdolny do popełnienia zbrodni, nawet osoba o nieposzlakowanej opinii, mająca dobrą posadę w dobrej firmie. Zaskakuje zuchwałość bohaterów i dążenie do stabilności życiowej za pomocą zbrodniczych planów. Pomiędzy parą bohaterów dochodzi do typowego konfliktu z powodu zdenerwowania napiętą sytuacją, lęku przed policją, a może i wyrzutów sumienia. Ten konflikt główny bohater kwituje jednym zdaniem: „Jedna kropla strachu wystarczy, więcej nie trzeba, by zmienić miłość w nienawiść”.

Powieść Caina to ostrzeżenie przed zgubnym wpływem wyrachowanych kobiet, przez które można stać się nieświadomie 'pionkiem w grze o fortunę'. To także historia o tym, by nie ulegać pokusie, która może doprowadzić do nieszczęścia, przyczynić się do upadku, zniszczyć cenne wartości moralne. Aby schwytać morderców policja nie musi się zbytnio wysilać, gdyż człowiek, nawet jeśli precyzyjnie zaplanował zbrodnię, może wpaść przez własną nieostrożność, nadmierną pewność siebie i niezdolność wyciągania wniosków z własnych błędów. O tym opowiada nie tylko Podwójne ubezpieczenie, ale także inna powieść Caina, Listonosz dzwoni zawsze dwa razy, zekranizowana przez Taya Garnetta w 1946.

Double Indemnity [film, 1944]
reżyseria: Billy Wilder
scenariusz: Billy Wilder, Raymond Chandler na podst. powieści Jamesa M. Caina

Specjalizujący się w różnych gatunkach Billy Wilder pierwszy wielki sukces odniósł stylową i inteligentną adaptacją powieści Caina. Razem ze znanym pisarzem Raymondem Chandlerem stworzył świetny scenariusz idealnie wprowadzający do filmowej rzeczywistości zepsutych i wyrachowanych bohaterów z literatury. Niezwykłego uroku dodają filmowi oryginalne, nieco metaforyczne kwestie, takie jak np. „Skąd mogłem wiedzieć, że morderstwo pachnie czasem jak kapryfolium” albo tekst o kolejce górskiej umieszczony we wstępie niniejszego wpisu. Pomieszczenia i uliczki są zaciemnione tak jak zaciemniony jest ludzki umysł, a igranie z nieznajomą kobietą i podróż z nią do bagna zbrodni i zepsucia może prowadzić tylko w jedną stronę, na cmentarz, i zakończyć się trzy metry pod ziemią, gdzie panuje wieczne milczenie, chłód i spokój.

Na podstawie świetnej książki Caina i przy udziale znanego autora kryminałów, Raymonda Chandlera, powstał ten znakomity film, który można określić jako kwintesencja czarnego kryminału. Fabuła zawiera wszystkie ważne elementy gatunku, zaś bohaterowie w swojej chciwości i zachłanności przekraczają granicę, za którą kryją się wykopane dla nich groby. Usilna chęć zdobycia podwójnego odszkodowania prowadzi prosto do komory gazowej, a po drodze nie ma przystanku, by wysiąść, nie można także zawrócić. Pragnienie wzbogacenia się i kombinatorskie próby przechytrzenia wymiaru sprawiedliwości powodują, że w tej pogoni za pieniędzmi więcej można stracić niż zyskać. Specjalista od czarno-białej fotografii, John Seitz, oszczędnie stosuje oświetlenie, pozwalając by bohaterów spowijał mrok, ukrywając ich zbrodnicze poczynania i niemoralne myśli. Wilder wspólnie z operatorem rewelacyjnie przedstawili tę nerwową atmosferę jaka tworzy się pomiędzy dwojgiem kochanków planujących morderstwo i próbujących uniknąć zdemaskowania po dokonaniu zbrodni.

W rolach antybohaterów, niepewnych swojej przyszłości, wykolejonych i frywolnych wystąpili Fred MacMurray i Barbara Stanwyck. Trzecią osobą pełniącą ważną funkcję w filmie jest detektyw ubezpieczeniowy, którego zagrał Edward G. Robinson. Rozpoczyna on dochodzenie, podczas którego analizuje różne teorie, mające wyjaśnić czy śmierć kulawego mężczyzny była wypadkiem, samobójstwem czy morderstwem. Ten bystry pracownik agencji posiada intuicję, dzięki której potrafi sformułować teorię, bardzo sensowną, trafną i bliską prawdy, lecz nie podpartą żadnymi dowodami. Napięcie wynika z tego, że swoje teorie opowiada sprawcy zbrodni, powodując u niego coraz większy lęk i niepokój, które mogą doprowadzić do nieprzemyślanych działań.

Cała trójka aktorów została pozornie niezbyt trafnie dobrana, tak jakby reżyser sugerował, że nie należy sądzić po pozorach, bo każdy może stać się mordercą, każda kobieta może okazać się zdradziecką żmiją, jak również każdy może błysnąć inteligencją i rozwiązać skomplikowaną zagadkę. Barbara Stanwyck była bardzo dobrą aktorką dramatyczną, lecz w roli femme fatale wypadła według mnie gorzej niż Lana Turner (z filmu Listonosz dzwoni zawsze dwa razy). Znany z ról komediowych Fred MacMurray też nie do końca jest przekonujący w roli amanta bezmyślnie wpadającego w sidła złej kobiety. Najlepiej wypadł Edward G. Robinson jako prowadzący własne śledztwo przyjaciel mordercy, a charakter tej postaci, jego potrzeba wygadania się, zawziętość w przeforsowaniu własnych teorii i dążenie do otrzymania odpowiedzi na wiele trudnych pytań przypominają detektywa Columbo z popularnego serialu.

Zrealizowany na podstawie jednej z najlepszych powieści kryminalnych film Billy'ego Wildera to jeden z najlepszych filmów noir w dziejach kina. Opowiedziana za pomocą retrospekcji i narracji pozakadrowej produkcja znakomicie manewruje pomiędzy dziwną historią miłosną, detektywistycznym śledztwem i rozterkami mężczyzny, który wpadł w sieć, z której nie sposób się wyplątać. Obfitujący w błyskotliwe dialogi intrygujący i ponury kryminał o tym, że w każdym przeciętnym obywatelu gotują się myśli, by swoje życie uczynić lepszym i szybko się wzbogacić. Stworzony przez Jamesa Caina bohater próbuje swoje marzenia wprowadzić w czyn, lecz trafia na kobietę, która okazuje się materiałem wybuchowym i wkrótce doprowadzi do eksplozji. Film Wildera można obejrzeć do końca, ale niekoniecznie, bo mimo że zakończenie jest niezłe to każdy może dopowiedzieć własne rozwiązanie tej historii.