Biała gorączka

inny tytuł: Biały żar / White Heat (1949 / 114 minut)
reżyseria: Raoul Walsh
scenariusz: Ivan Goff, Ben Roberts na podst. fabuły Virginii Kellogg

James Cagney kojarzony jest z kinem gangsterskim, jego specjalnością były role przestępców. Aby mieć większą swobodę zrywał czasem kontrakt z wytwórnią Warner Bros., lecz szybko wracał, bo inne kompanie nie miały dla niego wiele do zaoferowania. Pracując u Warnerów udowodnił jednak swoją wszechstronność, dowodem na to jest Oscar za rolę w musicalu Yankee Doodle Dandy, gdzie zagrał postać bardzo odmienną od swojego emploi. W tym filmie oprócz wirtuozerii aktorskiej ujawnił także swój talent wokalny i taneczny. Ci, którzy go dobrze znali wiedzieli, że to nie jest żadna nowość, bo karierę zaczynał w wodewilach, ale dla kinowego widza (i pewnie też dla Akademii Filmowej) to było jednak coś zaskakującego. W oczach dzisiejszych widzów lepszą kreacją Cagneya wydaje się psychopatyczny gangster Cody Jarrett z Białej gorączki Raoula Walsha.

Film rozpoczyna się i kończy tak jak każdy porządny film sensacyjny, czyli dobrą akcją. Na początku gang złodziei napada na pociąg, kradnąc niebagatelną sumkę pieniędzy i zabijając kilku przewoźników. Najbrutalniejszym z przestępców jest Cody Jarrett, który z zimną krwią potrafi odbierać życie niewygodnym świadkom. Potrafi także dobijać swoich rannych kumpli, którzy stają się ciężarem. Dlatego poparzony w trakcie akcji gangster musi pójść do piachu, aby Cody mógł zwiać policji. Dzięki nowoczesnej technice (np. zdejmowaniu odcisków palców) śledczy wpadają na trop Jarretta i nie spoczną póki przestępca nie dostanie kary, na jaką zasłużył. Wtedy Jarrett wpada na genialny pomysł - przyznać się do mniejszego przestępstwa, gdzie nie było ofiar, aby zamiast kary śmierci odsiedzieć dwa lata w więzieniu. To mają być dla niego wakacje - chciałby jakiś czas odpocząć, z dala od rodziny, kumpli i ścigających go policjantów.

Grany przez Cagneya antybohater to jednak postać zbyt niespokojna i energiczna, by wytrzymał tak długo w jednym miejscu. Biały żar nie jest więc filmem więziennym, bo zakład penitencjarny jest tylko przystankiem na drodze głównego bohatera - na drodze prowadzącej go na szczyt świata, jak mawiała jego matka. Istotnym, być może najważniejszym, motywem filmu jest syndrom matki występujący u gangstera. Pamiętna jest scena, gdy wpada w niepohamowaną furię, gdy otrzymuje nieprzyjemne wieści na temat swojej rodzicielki. Jego zachowanie nieraz ujawnia odchylenia od normy, więc może zamiast celi śmierci czekałby go pobyt w szpitalu psychiatrycznym. To bardzo nietypowa postać, w kinie gangsterskim rzadko spotykana, pasująca bardziej do psychologicznego thrillera. Kompleks matki, niestabilny charakter, odchyłki od normy pasują też do Normana Batesa z Psychozy Alfreda Hitchcocka.

Siłę i twardy charakter bohaterowie kina akcji pokazują zwykle poprzez minimalistyczną mimikę. Cagney gra jednak w sposób bardziej intensywny, co wskazuje na jego słaby charakter, nieumiejętność zapanowania nad emocjami. Wszyscy wokół próbują go oszukać: koledzy z gangu, współwięźniowie, nawet jego żona. Silna więź bohatera z matką wydaje się całkiem zrozumiała, gdyż tylko jej może zaufać. To z jej powodu dostaje 'białej gorączki' utożsamianej z chorobą psychiczną. Zabrzmi to trywialnie, ale Cody Jarrett może i jest wariatem, lecz z pewnością nie jest głupi. Potrafi wpaść na genialny pomysł, jak doświadczony strateg. Jego dobrowolna odsiadka jak również finałowa akcja z użyciem 'konia trojańskiego' to są pomysły świadczące o jego błyskotliwości i profesjonalizmie. Tylko że Walsh stawia mu naprzeciw sprytnych policjantów, którzy nie dadzą się wywieźć w pole przez gangstera-maminsynka.

Tu nie ma ludzi niewinnych, każdy ma brudne ręce i fałszywą naturę. Zasady fair play nie obowiązują, wszystkie chwyty są dozwolone. 10 lat po filmie Burzliwe lata dwudzieste Walsh i Cagney tworzą wspólnymi siłami kolejny sensacyjny klasyk. Tym razem rzeczywistość jest nieco inna. Czasy prohibicji i Wielkiego Kryzysu minęły, ale ci którzy pamiętali I wojnę światową przeżyli deja vu - wybuchł bowiem kolejny konflikt zbrojny, który dokonał spektakularnych zniszczeń. Cody Jarrett nie walczył na froncie, bo jak mówi, do armii nie biorą oszustów - przypomina jednak weterana o zwichrowanej psychice. Metaforyczny charakter ma finałowa eksplozja, która przywodzi na myśl wybuch bomby atomowej - główny bohater wypowiada wtedy słowa: „Widzisz, matko! Jestem na szczycie świata”. Staje się wówczas podobny do szalonego tyrana, opętanego pragnieniem władzy.

Prawdopodobnie nie istnieje coś takiego jak realistyczne aktorstwo, bo nawet u najlepszych aktorów wyczuwa się wystudiowaną grę. Aby kreacja wyglądała na wiarygodną wystarczy obsadzić takich aktorów, którzy potrafią wyrażać emocje głosem i mimiką. James Cagney jest niezrównany w roli dziwaka i brutala, stanowczego i naiwnego zarazem, osłabionego chorobą, lecz wciąż myślącego racjonalnie, by jak najdłużej pozostać żywym. Dotrzymuje mu kroku intrygująca piękność Virginia Mayo jako Verna Jarrett, kobieta modliszka - niesympatyczna, obłudna, drapieżna. Potrafi ugryźć, ale odczuwa też strach przed mężem, dla którego tak naprawdę nikt się nie liczy, poza matką. Virginia Mayo zasługiwała na coś więcej niż partnerowanie znanym aktorom. Miała to coś, jakiś magnetyzm, potrafiła być dumna, uwodzicielska, harda i dwulicowa.

Biała gorączka to jeden z najwybitniejszych dramatów gangsterskich okresu klasycznego. Jego reżyser, Raoul Walsh, był dynamicznym i sprawnym filmowcem, entuzjastą naturalnych scenerii i przeciwnikiem studyjnych, sztucznych dekoracji (w recenzowanym filmie część akcji rozgrywa się w zakładzie karnym Joliet w Illinois - tutaj realizowano także serial Prison Break). Bohater filmu Walsha to też postać pełna energii, dokonująca śmiałych czynów i odważnych decyzji. Virginia Kellogg, która dostarczyła materiałów do scenariusza i wymyśliła nowy typ bohatera otrzymała nominację do Oscara. Zdjęcia Sidneya Hickoxa i muzyka Maxa Steinera reprezentują typowy hollywoodzki standard, ale to w zupełności wystarczy, gdyż film z tak mocną intrygą i frapującymi postaciami nie potrzebuje dodatkowych ozdobników. Atuty filmu, takie jak podwyższane z każdą minutą napięcie, patologiczne relacje między ludźmi, gwałtowna akcja, kwestie psychologiczne i zero romantyzmu czynią z tej produkcji wzorowy, pionierski thriller, który będzie przez wiele lat inspirował filmowców.