FILMY O ZDERZENIU KULTUR. Jak ogień i woda, jak róża i lilia...

Tekst opublikowany także w serwisie film.org.pl 

W ciągu długiej – sięgającej setki tysięcy lat – historii ludzkości wykształciło się na całym świecie mnóstwo języków, a co za tym idzie tradycji i kultur. Uformowały się dziedziny nauki, takie jak antropologia i etnografia, zajmujące się badaniem i analizą społeczeństwa, biorąc pod uwagę zróżnicowanie rasowe i kulturowe. Zrozumienie historii, obyczajów, tradycji, czyli wartości kształtujących każdego człowieka, jest zawsze cenniejsze niż rzeczy materialne, zdobycze techniki czy mityczne El Dorado. W temacie relacji międzykulturowych tkwi ogromny potencjał, który wielokrotnie wykorzystywali pisarze na całym świecie, a także filmowcy.

Mistrzem epickich dzieł eksploatujących tematykę odmienności kulturowej był brytyjski reżyser David Lean, autor takich obrazów jak Most na rzece Kwai (1957), Lawrence z Arabii (1962) i Podróż do Indii (1984). Swoje kino o podobnej skali epickiej i tematycznej realizował Werner Herzog: Aguirre, gniew boży (1972) i Fitzcarraldo (1982). Interesujące są dzieła o epoce kolonialnej, na przykład Misja (1986) Rolanda Joffé. Oczywiście nie tylko epika historyczna zasługuje na wyróżnienie, bo na przykład Kult (1973) Robina Hardy'ego też pasuje do tematu. Tytuły, które wspomniałem wyżej nie trafiły do niniejszego zestawienia, ponieważ chciałem wydobyć z otchłani zapomnienia pozycje mniej popularne i niedoceniane.

Pokaż swoje drugie oblicze... Debiuty reżyserskie aktorów

Tekst opublikowany także w serwisie film.org.pl

Ava Gardner powiedziała kiedyś: „W aktorstwie mam tylko jedną zasadę – zawierz reżyserowi, oddaj mu serce i duszę”. Nie wszyscy są jednak tacy ufni wobec reżyserów. Nie wszyscy zdają sobie sprawę, jakie to trudne i odpowiedzialne zajęcie. Zdarza się, że gdy w ręce aktora trafia frapujący scenariusz, a w umyśle pojawia się koncepcja jak go zrealizować, to wtedy sam staje za kamerą. Lata spędzone na planach filmowych dały mu odpowiednią wiedzę o rzemiośle, pracy z aktorami i ekipą techniczną. Bywa, że niektórzy w nowym zawodzie odnajdują swoje powołanie, inni tylko potwierdzają swoje przypuszczenia, że jednak aktorstwo jest łatwiejsze i daje więcej satysfakcji. Przygotowałem na dziś zestawienie dziesięciu filmów, które łączy to, że znany aktor zadebiutował jako reżyser. Pominąłem przy tym zbyt oczywiste przykłady, takie jak: Noc myśliwego (1955) Charlesa Laughtona, Swobodny jeździec (1969) Dennisa Hoppera, Zwykli ludzie (1980) Roberta Redforda i Tańczący z wilkami (1990) Kevina Costnera.

Widziane oczyma duszy, czyli Szekspir sfilmowany

Dokładnie 400 lat temu pożegnano angielskiego barda, Williama Szekspira (Shakespeare, 1564-1616), uznawanego dziś za najwybitniejszego dramaturga wszech czasów. W londyńskim teatrze The Globe wystawiano jego sztuki przepełnione filozofią egzystencjalną, rozważające istotę dobra i zła, nieba i piekła, miłości i zemsty. Poetycki język jakim posługiwali się jego bohaterowie, ze względu na swoistą koturnowość, gonitwę myśli, pasuje do teatru, ale w kinie taka sztuczność pozostawia niesmak. Mimo tego kino, niemal od samego początku, adaptowało tę literaturę, często nie rezygnując ze staroświeckiego języka. Tematy jakie Szekspir podejmował w swoich sztukach są uniwersalne. Postacie zaś wielowymiarowe, kształtujące aktorską osobowość, stanowiące wyzwanie dla aktorów (ciekawe, że rolę Hamleta grały też kobiety, np. Asta Nielsen i Sarah Bernhardt).

Viva Zapata!

(1952 / 108 minut)
reżyseria: Elia Kazan
scenariusz: John Steinbeck

Poprawiona wersja tekstu z 9 lipca 2014,
którą 8 czerwca 2018 opublikowano w serwisie film.org.pl w cyklu Czarno na białym. 

Po trzydziestu latach dyktatorskich rządów Porfiria Diaza nadszedł kolejny trudny okres w dziejach Meksyku. Chłopskie oddziały partyzanckie Pancho Villi (na północy) i Emiliana Zapaty (na południu) walczyły z bronią w ręku, by przywrócić stabilizację w kraju, ograniczyć wpływy armii i odciąć się od zagranicznego kapitału. Rewolucja doprowadziła do kilku detronizacji. Po obaleniu Diaza prezydentem został Francisco Madero, ale na krótko – zginął w zamachu przeprowadzonym przez generała Huertę. Aby zapanował pokój, demokracja i agraryzm musieli zginąć także Zapata i Villa… O rewolucji meksykańskiej powstało wiele filmów, do najciekawszych należą włoskie quasi-westerny Kula dla generała (1966) Damiana Damianiego i Garść dynamitu (1971) Sergia Leone. Wśród amerykańskich produkcji wyróżnia się niesztampowo obsadzony dramat biograficzny Viva Zapata!, w którym rolę meksykańskiego przywódcy zagrał Marlon Brando.

Czas Apokalipsy. Redux

Apocalypse Now. Redux (1979 / 2001 - 193 minuty)
reżyseria: Francis Ford Coppola

scenariusz: John Milius, Francis Ford Coppola, Michael Herr (narracja) na motywach powieści Josepha Conrada Heart of Darkness

W połowie lat 70. Francis Ford Coppola uważany był za geniusza. Udowodnił, że potrafi nakręcić zarówno film dla masowego odbiorcy jak i dla wymagającego krytyka. Spadł na niego deszcz nagród, w tym Oscary za dwie części Ojca chrzestnego i Złota Palma za Rozmowę. Chcieli z nim współpracować najlepsi aktorzy, a wytwórnie filmowe chciały mieć udział w kolejnym przedsięwzięciu artysty. Dzięki pomocy Johna Miliusa trafił w ręce Coppoli świetny scenariusz, więc proces realizacji miał być łatwizną dla takiego fachowca, który w wieku 35 lat dorobił się trzech bezdyskusyjnych arcydzieł. Ale realizacja Czasu Apokalipsy w filipińskich plenerach okazała się tak bardzo uciążliwa, że sama stała się świetnym materiałem na filmowy dramat o przetrwaniu w ekstremalnych warunkach.

10 najciekawszych męskich postaci

W zestawieniu dotyczącym postaci kobiecych większą część stanowiły bohaterki współczesne wykreowane przed kamerą na przestrzeni ostatnich 20 lat. Z mężczyznami sytuacja jest już nieco inna - tylko jeden bohater nowego wieku znalazł miejsce w moim rankingu. To oczywiście nie oznacza, że współczesne kino oferuje coraz mniej ciekawych ról dla facetów, ale i tak widać, że kobiety coraz częściej przejmują pałeczkę. Jeden z najbardziej kasowych reżyserów XXI wieku, Quentin Tarantino, umożliwił swoim bohaterkom dokonywać zemsty w bardziej spektakularny sposób niż czynił to niegdyś Charles Bronson. Twórca Kill Billa dał kobiecie miecz samurajski, Eastwood - rękawice bokserskie, Rodriguez - karabin zamiast nogi, a Verhoeven zgotował młodej Żydówce okropne przeżycia wojenne. Natomiast w nowym filmie o Hitchcocku to ponoć nie tytułowy bohater gra pierwsze skrzypce, ale jego żona Alma Reville.

To niesprawiedliwe życie, czyli o filmowych dramatach

Dramat filmowy opowiada zwykle o zmaganiu się z przeciwnościami losu, w trudnych warunkach, w czasach i miejscach, gdzie panuje ludzka głupota, nienawiść, chciwość, korupcja, nietolerancja. Bohaterami są ludzie ciężko doświadczeni przez życie, np. tacy, którzy stracili kogoś bliskiego albo doznali uszczerbku na zdrowiu (nieuleczalna choroba, kalectwo), albo byli ofiarami przemocy, gwałtu, niesprawiedliwości. Można wyróżnić podgatunki, tj. np. dramat wojenny, dramat gangsterski albo dramat więzienny, gdzie często główny bohater zostaje niesłusznie oskarżony o przestępstwo. Z kolei melodramaty opowiadają zwykle o miłości pokonującej różne przeszkody, a komediodramaty opowiadają o ludziach, dla których humor jest odtrutką na prawdziwe i często niesprawiedliwe życie.